Çalışan dostu ücret

“Bütün dünyada ücret artışları her zaman önemli oldu. Ancak, 2023 yılı, ücretler açısından şimdiye kadar olmadığı kadar öne çıkıyor. Çünkü, yüksek enflasyon nedeniyle, çalışanların ve doğal olarak CEO ile patronların ajandasının ilk sırasında yer alıyor. Yanıtı aranan soru şu: Ücret artışları, enflasyon oranından yüksek olacak ve erime önlenebilecek mi?

Mercer tarafından gerçekleştirilen anket bu soruya yanıt veriyor. Ankete göre Amerikan şirketleri 2023 yılında çalışanlara enflasyonun gerisinde ücret zammı yapacaklar. İşverenlerin ön tahminlerini kapsayan anket, ortalama ücret artışının yüzde 3.8 olacağını gösteriyor. 2022’de ise artış oranı yüzde 3.4 idi. Aynı ankete göre artış oranı finans ve teknoloji sektörlerinde yüzde 4-4.2 arasında değişecek. Oysa, enflasyon Ekim 2022 itibarıyla yüzde 7’nin üstündeydi.

Sadece ABD’de değil, Avrupa’da da olağanın üstünde seyreden enflasyon nedeniyle ücret artışı konusu önem taşıyor. Türkiye’de ise yaz sonundan itibaren şirketlerin gündeminin ilk sıralarında yer alıyor. Çünkü, şirketlerin bir bölümü çalışanlarını enflasyona ezdirmek istemiyor. Bir bölümü, maliyet üzerindeki yaratacağı baskıdan endişe ediyor. Asgari ücrette yüksek artış beklentisinin, özellikle ihracata zarar vereceğini düşünenler de var. Ancak, bankalardan üretim sektörüne, perakendeden ihracata kadar, şirketlerde ücret için stratejiler oluşmuş durumda.

İş dünyasının planı

Çok sayıda şirketin planı, TÜİK’in açıklayacağı oranı baz almaya dayanıyor. Şirketlerin bir bölümü “enflasyon kadar”, bir bölümü “enflasyon artı 5/10” puan zam uygulamasına gidecek. Egon Zehnder Türkiye Ofis Lideri Murat Yeşildere, “Daha fazla şirket TÜİK oranını baz alarak artış yapacak. Ancak, şirketlerin önemli bölümü yılda 2 defa düzenleme yapıyor. O nedenle bizim gördüğümüz kadarıyla artış oranı yüzde 40-50 arasında olacak” diye konuşuyor.

Yeşildere’ye göre şirketlerin bir bölümü özellikle asgari ücretin açıklanmasını bekleyecek, hükümetin kararına göre düzenleme yapacaklar. “Mavi” yakalı çalışanın çok olduğu şirketlerin tercihi bu yönde olacak.

Yabancı şirketlerin önemli bölümü ve az sayıda yerli şirket/holding ise TÜİK oranlarının bir miktar üstünü tercih edebilir. Yeşildere, “Bu tip şirketler ürün gruplarını değerlendirip, kendi çalışanlarının harcama kompozisyonuna bakarak karar alacaklar. ‘Kendilerine özel enflasyon’ yaratan şirketler var. Artışları da ona göre yapacaklar” diye konuşuyor.

Adecco Türkiye Pazarlama Direktörü Nazlı Zeynep Özcan da benzer bir görüşü paylaşıyor: “Şirketler 2023 yılında iki defa düzenleme yoluna gidecekler. Yıl başındaki artış oranı, global şirketlerde yüzde 55-60 düzeyinde olacak” diyor.

“Eskiden daha kolaydı”

Büyük bir şirketin CEO’su, yüksek enflasyon, yetenek tutma sorunu ve yurt dışına gidenler nedeniyle ücret konusunun kritik hale geldiğine dikkat çekiyor: “Eskiden zam yapmak daha kolaydı. Şimdi çok fazla değişken, dikkat etmemiz gereken faktörler var.”

Bu nedenle de şirketler farklı stratejiye yöneliyor, “enflasyon kadar zam” ya da “enflasyon artı” stratejisinin ötesine geçiyor. Değişik yol izlemeye başlayan kurumlardan biri olan QNB Finansbank’ın İK Genel Müdür Yardımcısı Cenk Akıncılar, daha önce yılda 1 kere nisan ayında düzenleme yaptıklarını, 2022 ile birlikte ocak ayına çektiklerini söylüyor: “Değişen dinamikler karşısında çalışanlarımızın mağdur olmaması için de önceden açıklayarak haziran ayında ikinci zammımızı yaptık. Kasım ayında ek olarak yaptığımız yüzde 10 zamla birlikte toplamda zam oranı yüzde 93 olarak gerçekleşti. Gelişmeleri sürekli takip etmeye devam ediyoruz. Sektör, dinamikler ve amacımız doğrultusunda ücret yönetimi açısından da ne olmasını gerektiriyor ise o adımları atmaya devam edeceğiz.”

Performans gözetmeksizin zam!

ING Türkiye İK Direktörü Meltem Kalender Öztürk, “Ücret artışını belirlerken, ekonominin dinamikleri, piyasadaki yetenek hareketleri ve kişisel performansın oluşturduğu” bir denklemi dikkate aldıklarını söylüyor. Ana amaçlarını ise “çalışanları destekleyici olması” şeklinde açıklıyor ve şunları ekliyor:

“Yüksek enflasyonun hakim olduğu bu son dönemde çalışanlarımızın satın alma güçlerini koruyacak şekilde ara enflasyon düzeltmeleri yaptık. Üstelik bu dönemde ‘performans’ gibi etkenleri gözetmeksizin bu düzeltmeleri bütün çalışanlar için gerçekleştirdik. Yeni dönemde de gelişmelere göre hareket edecek, gerektiğinde hızlı aksiyon alacağız.”

BSH İK Kıdemli Direktörü Ayça Kaşıkçı, ücret artışını planlarken, 3 önemli faktörü, “Piyasa gelişmeleri, rekabetçilik düzeyi ve iş performansını” dikkate aldıklarını söylüyor. Bu özel dönemde ise ekonomik koşulların etkili olduğuna dikkat çekiyor:

“Son adımda özel zamanların özel kararlar gerektirdiği bilinciyle, bütün verileri şirketin performansıyla beraber ele alarak nihai kararımızı şekillendiriyoruz.”

Her ayda gözden geçirme

“Hızlı aksiyon” stratejisini MediaMarkt da uyguluyor. Şirketin İK Direktörü Seçil Namruk, geçmişte yılda 2 defa yaptıkları ücret düzeltmesini, son dönemde değiştirdiklerini söylüyor:

“Bütçe çalışmalarını, pazar dinamikleri, işten ayrılmalar ve çalışan beklentileri nedeniyle daha dinamik yapmaya başladık. Artık her ay gözden geçiriyoruz. Bununla birlikte ücret düzeyimizi koruyabilmek, çalışan refahımızı sağlamak amaçlı 3 ayda bir değerlendirmeler de yapıyoruz. Gerektiğinde yönetimin onayını alıp hızlıca hayata geçiriyoruz.”

TAV Havalimanları Holding de “daha sık” gözden geçirme ve gerektiğinde artış yapma yoluna giden kurumlardan… Holding İK Direktörü Hakan Öker, “Yeni stratejilerini, şirket ve çalışanlar için en adil dengeyi kurmak” olarak ortaya koyuyor. Türkiye dışında çok sayıda ülkede faaliyeti olan TAV’ın yeni ücret düzenleme yaklaşımını Öker şöyle özetliyor:

“Yüksek enflasyon ortamı nedeniyle ücret düzenlemelerinin sıklığını artırdık, ara dönem artışları ve prim uygulamaları getirdik. Böylece ücretlerde ve yan haklarda yaşanan değer kaybını telafi ediyoruz. 2023’te de gelişmelere göre hızlı aksiyon alacağız.”

3 defa artış

Şirketlerin önemli bölümü, 2022 yılı bütçelerini yaptıkları ekim ayında, yüzde 15-20 yıllık ücret zammı planlıyordu. Ancak, enflasyonun artış hızı nedeniyle, “farkı kapatmak” isteyen işverenlerin önemli bölümü birkaç kez düzenleme yoluna gitti. Sahibinden.com İK Direktörü Güntulu Peker, bu nedenle ocak ayı dışında, nisan ve temmuz ayında zam yaptıklarını hatırlatıyor:

“Böyle dönemlerde ücret araştırmalarının önemi de sıklığı da giderek artıyor. Araştırmaların yanı sıra ekonomik göstergeleri ve çalışan ücretleri piyasasındaki gelişmeleri yakından izliyor, arkadaşlarımızın maddi kayıp yaşamamaları için stratejiler geliştiriyoruz. Sadece ücret değil, bu dönemde bizim gibi şirketler için ‘çalışan deneyimi’ de ön plana çıktı. O nedenle ücret dışındaki yan hak ve menfaatleri artırdık, yaratıcı uygulamalar ekledik.”

Eczacıbaşı Holding İK Direktörü Ülkü Feyyaz Taktak, “Aylık ve yıllık enflasyon rakamları, döviz kurundaki değişimler, asgari ücret değişiklikleri gibi temel göstergelere ek olarak hizmet aldığımız danışmanlık şirketlerinden gelen piyasa verilerini de yakından takip ediyoruz” diyor. Bu göstergeleri dikkate alarak “enflasyonun etkisini minimize” etmeye yönelik bir strateji izlediklerini ekliyor:

“2021 yılından itibaren yüksek enflasyon nedeniyle organizasyonların ara dönem ücret artışlarını gündemlerine aldıklarını da görüyoruz. Topluluk olarak bizler de gidişata uygun olarak ücret ve yan haklarda güncellemeler yapıyoruz.”

Yeni formül var mı?

2022, şirketlerin ücret artışı “formül” veya “stratejilerini” kökünden değiştirdi. Büyük ölçüde şirketler, sektörlerine ve benzerlerine bakarak yol aldılar. Bu nedenle “ekonomi”, “piyasa” ve “sektör” önemli göstergeler olarak ortaya çıktı.

Defacto İK Direktörü Yeşim Çokeker, eskiden enflasyonun belirleyici olduğunu, şimdi piyasanın da bu duruma tepkisinin önem kazandığını söylüyor: “Şirketin tüm ücret politikasını belirlerken bu parametrelere bakıyoruz. Bunun yanında her bir iş ailesine özel stratejilerin belirlenmesi ve bu piyasaların neresinde konumlanacağı önem arz ediyor.”

Türk Traktör İK Direktörü Osman Özdemir, “Net bir formülümüz” yok diyor. Ancak, geçmişten farklı bir yol izlediklerine dikkat çekiyor. Öncelikle farklı kaynaklardan ücret araştırmalarını izlediklerini söylüyor. Buna enflasyon ile ilgili son veriler ekleniyor. Bir önemli veriyi de “ayrılma görüşmelerinden” alıyor, yeni ücret belirleme sürecine dahil ediyorlar.

“ÜCRET ARTI YENİ YAN HAKLAR”

• Global şirketler, Türkiye’deki durumu yurt dışına anlatmakta zorlanıyorlar. Bu durumu desteklemek için ara dönem ‘bonusları’ “ve teşvik planlarını devreye alıyorlar.
• İç motivasyon ve etkinlik bütçelerini ‘hediye çeki’ gibi bireysel ödemelere kaydıran şirketler de var. Geçmişte alışık olmadığımız esnek menfaat paketlerinin öne çıktığını gözlemliyoruz. Yıl boyunca çeşitli yerlerde kullanılacak farklı tutarlarda ‘hediye/para’ çeki uygulamalarının sayısı artıyor.
• Bazı şirketler, Z kuşağının eğilimlerini göz önünde bulundurarak eğitim kredisi’ gibi destekler de açıklıyorlar.

 

2023 YILI ÜCRET STRATEJİSİ

• 2 Kez: Ağırlıklı Ocak/Temmuz planı var. Bazı şirketler 4 kez gözden geçirecek.
• %35-40: İş dünyası geneli için tahmin.
• %40-50: Büyük holding ve bankalar.
• %50-60: Türkiye’deki global şirketler.
• 2. dönem: Büyük bir değişiklik olmazsa ikinci yarı %20-25 planlanıyor.

 

“Ücret yönetimi sürecinde çok daha çevik bir yapılandırma üzerinde çalıştık, burada birçok farklı datayı yan yana koyarak en doğru içgörüleri, olabilecek en uygun şekilde kullanmaya gayret ettik.”