Fast Company Türkiye
MARIANA MATUS
Biobot Analytics Kurucu Ortağı ve CEO’su
01. Pfizer-BioNTech
Pfizer, COVID-19 ile mücadele etmek için Alman üretici BioNTech ile ortaklık kurdu ve çok kısa sürede, FDA onaylı bir aşı geliştirdi. Aynı zamanda, virüsün genetik dizisi hakkında bilgi edindikten sonra, 1 yıldan kısa sürede milyonlarca doz aşı dağıttı. Pfizer’ın iki dozluk çözümü olan, tüm hastalıklar için onaylı ilk mRNA aşısı Aralık’ta onaylandı ve deneylerde yüzde 95 etkili olduğu görüldü.
01. Moderna
Pfizer aşısının onaylanmasından 1 hafta sonra, Moderna’nın mRNA temelli COVID-19 aşısı, FDA’den onay alan bu aşı türünün ikincisi oldu. Cambridge, Massachusetts merkezli şirketin geliştirdiği aşının, iki doz uygulandıktan sonra deneylerde yüzde 94 etkili olduğu saptandı. Moderna’nın aşısı sıradan buzdolaplarında veya dondurucularda saklanabiliyor. Diğer yandan, Pfizer’ın geliştirdiği aşı ise yaklaşık -60 Santigrat derecede saklanmalı.
03. Biobot Analytics
Atık su bazlı epidemiyoloji alanında faaliyet gösteren startup Biobot Analytics, genomik ve kimyasal analizler ile veri analitiğini kullanarak, bir topluluğun kanalizasyonundaki virüsleri, bakterileri ve kimyasalları tespit edebiliyor. Şirket, başlangıçta opioid uyuşturucu kullanımını tespit edebilmek için kentsel atıkları inceliyordu, ancak COVID-19 patlak verdiğinde hızla, kanalizasyonlarda koronavirüsün nasıl tespit edileceğini anlamaya yöneldi. Kurucu ortak ve bilişimsel biyoloji uzmanı Mariana Matus, “Atık sulara bakarak, virüsü yayan ancak belirti göstermeyebilen insanları görebiliyoruz” diyor. Spike proteinini, klinik deneylerde görmeden bir hafta önce görebiliyorsunuz.” 400’den fazla şehir, üniversite ve kampüs Biobot’u kullandı. Üstelik şirket, bugüne dek ABD nüfusunun yüzde 10’undan fazlasını test etti.
04. Oxford University-AstraZeneca
Moderna ve Pfizer aşıları mRNA yöntemiyle, antikorları, hücrelerin koronavirüs spike proteini üretmeleri için tetikliyor. Oxford-AstraZeneca aşısı ise şempanzelerde görülebilen soğuk algınlığı virüsünün genetik olarak değiştirilmiş versiyonunu kullanarak hücrelerin, COVID-19 antijeni üretmesini sağlıyor. Aralık ayında Birleşik Krallık’ta onaylanan aşı, standart soğutma sistemleriyle altı aya kadar uygulanabilirliğini koruyor.
05. Zymergen
California merkezli biyoüretim şirketi Zymergen, daha az toksik olan böcek ilaçları ve sürdürülebilir biyoplastikler üretmek için mikropları kullanıyor. 2020’de, Japon Sumitomo Chemical şirketi ile birlikte, elektronik sektörü için ilk ticari ürününü piyasaya sundu. Bu süper ince katman; esnek devrelerde, ekranların dokunmatik sensörlerinde ve basılı şekilde üretilen elektronik ürünlerde kullanılabiliyor.
06. Twist Bioscience
Bilimsel ve endüstriyel kullanım amacıyla sentetik DNA üreten öncü şirketlerden biri olan Twist, COVID-19 patlak verdiğinde stratejisini yeniledi. Silikon bir çip üzerine DNA yazımı yapma yöntemini uyarlayarak, daha hassas RNA üretmeye başladı. Çok kısa sürede, SARS-CoV-2’nin sentetik bir “kontrol” versiyonunu geliştirdi. Bu versiyon, çok sayıda laboratuvarda virüs testleri ve antikorlarının geliştirilmesi ve onaylanmasında kullanıldı, üstelik virüse maruz kalma riski olmaksızın.
07. GlaxoSmithKline
GlaxoSmithKline, son iki yılda çok sayıda ilaç ve aşı için onay aldı (sadece 2020’de bu sayı 9’du). Genetik açıdan onaylı ilaç geliştirme taahhüdünü ortaya koyan GSK, CRISPR (düzenli aralıklarla bölünmüş kısa palindromik tekrar kümeleri) alanının öncüleriyle ortaklıklar yaptı. Şirket şimdilerde, 23andMe adlı girişim ile birlikte, kanserin ve nörolojik, kardiyovasküler ve metabolik hastalıkların erken teşhisine yönelik 30 yeni program üzerinde çalışıyor.
08. Sherlock Biosciences
CRISPR’a dayalı olarak teşhisler yapan şirket Sherlock Biosciences, yaklaşık bir saat içinde sonuç verebilen (geleneksel testlerin dört ila altı saatlik işlem süresine kıyasla) ilk FDA onaylı, CRISPR temelli SARS-CoV-2 test kitini geliştirdi. Şirket kasım ayında testin tek kullanımlık, reçetesiz satılan bir versiyonunu geliştirmek üzere, Gates Vakfı’ndan 5 milyon dolar değerinde hibe aldı.
09. Atomwise
Atomwise, yapı temelli, küçük ilaç moleküllerinin keşfedilmesinde yapay zekayı kullanıyor. Amacı, Eli Lilly ve BridgeBio Pharma gibi partnerlerinin, geliştirme döngülerini aylar veya yıllar süresi kadar kısaltmak. Şirket, Nisan 2020’de önde gelen Çin şirketi Hansoh Pharma ile yeni onkoloji ilaçları geliştirmek üzere stratejik bir ortaklığa gitti. Aynı zamanda, Bayer ile mahsulleri korumaya yönelik yeni ürünler geliştirmek için bir proje geliştirdi.
10. 10x Genomics
10x Genomics, tek hücreli analize yönelik donanım ve yazılımlar geliştirerek, araştırmacıların belirli doku türlerindeki hücresel değişiklikleri saptamasını sağlıyor. Şirket 2020 yılında, bekleyen 500 olmak üzere, 250’den fazla patente sahipti. “Konumsal (spatial) moleküler” profilleme için kullanılan yeni bir araç ile, araştırmacılar, hücrelerin nasıl düzenlendiğini görebiliyor, bir tümör veya doku örneğinde gen ifadesinin “haritalarını” oluşturabiliyor ve yüksek oranda hedeflenmiş yeni tedaviler geliştirebiliyor.
FOTOĞRAF: TONY LUONG
