1.2 dolar sendromu!

YAZI: TALAT YEŞİLOĞLU

Bir iş insanı, Türkiye’nin artan ihracat rakamları için farklı bir hesaba dikkat çekiyor ve son 10 yılın rakamlarına atıfta bulunuyor. Hesabının temelini ise Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin (TİM) verileri oluşturuyor:

Buna göre, Türkiye’nin ihracat değeri 2010’da 1.02 dolar/kg düzeyindeydi. Yani 1 kilogram ihracat için 1 dolar civarında gelir sağlanıyordu. Bu rakam, 2014’te 1.59 ile tüm zamanların en yüksek değerine ulaştı. Sonra düşüşe geçti; önce 2020’de 1.1’i buldu, 2021’de ise 1.2 dolar olarak gerçekleşti.

Aynı iş insanı, hesabın sonunda iki ülkenin verilerine de dikkat çekiyordu. UN Comtrade’in verilerine göre, bu rakamlar Çin’de 2.34 dolar/kg ve Almanya’da ise 3.78 dolar/kg düzeyindeydi.

Hesabın en can alıcı noktasını da bu fark oluşturuyordu. Çünkü, bu hesaptan yola çıkacak olursak, ortalama kg değeri 1.2 dolar yerine 1.3 dolardan ihraç edebilseydik, toplam ihracatımız 244 milyar dolara ulaşacak, 100 bini aşkın ihracatçı şirketin hesaplarına 20 milyar dolar daha fazla kaynak girmiş olacaktı.

POLONYA ÖRNEĞİ

İhracatta değer yaratma konusunda iyi örneklerden birini Polonya oluşturuyor. UN Comtrade verilerine göre, 15 yıl öncesine kadar ihracatında yüksek teknolojili ürünlerin payı Türkiye gibi yüzde 3’lerde olan Polonya’da, bu oran yüzde 20’ye yaklaştı. Yüksek teknolojinin payının artışıyla birlikte ihracat değeri 1 kilogram için 2.35 dolara yükseldi.

Türkiye’de ise ‘ileri teknoloji’ sınıfına giren havacılık-savunma sanayi, değer açısından en yüksek rakamları yakalayan sektör olarak öne çıkıyor. Buradaki kg değerleri 40 doların üzerinde seyrediyor. Buna karşılık, çimento-cam, demir çelik, yaş meyve-sebze gibi ürün gruplarında ihracat değeri 1 doların altında kalıyor.

Türkiye açısından ortalamayı yükselten sektörler arasında mücevherat dışında havacılık, savunma, hazır giyim, deri ve makine öne çıkıyor. Bu sektörlerde ise bazı şirketlerin kilogram başına ihracatta ulaştıkları değer, genel ortalamanın çok üzerine çıkıyor. “İşin sırrını” sorduğumuzda ise ihracatçı şirketler 4 önemli faktöre dikkat çekiyor: “İnovasyon, tasarım, mühendislik ve Ar-Ge.”

ÇİP İLE GELEN REKOR

“Türkiye’de en katma değerli ürün ihracatını hangi şirket gerçekleştiriyor?” sorusunun yanıtını Bursa’da bulduk. Türkiye’nin yüzde 100 yerli ilk lazer çipini, lazer diyot modülünü, lazer ışın kaynağını ve 3D eklemeli imalat makinesini üreten Ermaksan’ın Genel Müdürü Ahmet Özkayan, “Ürettiğimiz özel çiplerin kilogram değeri 1 milyon doları aşabiliyor. Ancak, bunların çok niş ürünler olduğunu unutmamak gerek” diye konuşuyor.

60’ıncı yılını geride bırakan şirketin yıllık ihracatı 60 milyon doları buluyor. Bunun önemli bölümünü ise kilogram değeri 30 dolara yaklaşan makineler oluşturuyor. Ermaksan Genel Müdürü Özkayan, değer yaratma formülünü şöyle ortaya koyuyor:

“Değer artışı, ancak, ancak teknoloji ve inovasyonla geliyor. Biz de bunun için satışlarımızın yüzde 7’sini Ar-Ge merkezimize ayırıyoruz. 800 çalışanımızın 100’ü mühendis. İhracattaki lokomotifimiz olan makine grubundaki ihracat değerlerini yükseltmek için sürekli yeni ürünler ve teknolojiler üzerinde çalışıyoruz.”

GİYİMDE 3 KATIN SIRRI

Hazır giyim, Türkiye’de ihracatın lokomotif sektörleri arasında yer alıyor. Yerli girdisinin yüksek olması ve ihracatını artırmasıyla öne çıkan sektör, değer yaratmada ise henüz rakip ülkelerin gerisinde yer alıyor.

TİM’in verilerine göre, sektörün ihracat kg değeri ortalama 13 dolar civarında. Dünyada bu alanda ilk sırada yer alan İtalya için bu rakamın 40 dolar civarında olduğunun altı çiziliyor.

Sektör ortalamasında 13 dolar olan bu rakam, bazı şirketlerde 30 doları da aşıyor. İhraç değeri yüksek şirketler arasında yer alan Orka Holding’in Yönetim Kurulu Başkanı Süleyman Orakçıoğlu, Damat markasıyla yaptıkları ihracat kg değerinin 45-50 dolar aralığında olduğunu söylüyor:

“Bu rakam, Tween markası için 75-80 dolar aralığına kadar yükseliyor. Bu seviyelere gelmemizde en önemli etkenlerin kalite, tasarım, inovasyon ve marka gücü olduğunu söyleyebilirim.

Orakçıoğlu, değeri daha da yukarıya çekmeye çalışacaklarını, bunun için de kendilerine yeni hedef pazarlar belirlediklerini söylüyor: “İlk sırada Güney Amerika’da Ekvador, Peru, Şili ve Bolivya var.”

AR-GE VE TASARIM ÖNE ÇIKIYOR

İzmir merkezli Sun Tekstil’in Yönetim Kurulu Üyesi Sabri Ünlütürk, şirket olarak ortalama 22 dolar/kg değeriyle ihracat yaptıklarını söylüyor. Ünlütürk, “Sadece elbise tarafına bakarsak, bu rakam 30 dolara kadar çıkıyor” diyor ve Türkiye ortalamasının üzerine çıkmak için izledikleri stratejiyi şöyle anlatıyor:

“İlk sırada kumaş için sürekli olarak Ar-Ge çalışmaları yürütmemizi sayabilirim. İkincisi, ürün tasarımında farklılık yaratmaya odaklanıyoruz. Kumaşta Ar-Ge çalışmalarını ürün tasarımıyla birleştirdiğinizde de fiyatı yukarıya çekebiliyorsunuz.”

Ünlütürk, özellikle üretimde kalite, zamanında teslim gibi faktörlerin (fiyatı doğrudan etkilemese de) önemli rol oynadığına dikkat çekiyor. “Bunlar olmadığında sezonu kaçırma riskiyle karşı karşıya kalıyorsunuz” diyor.

Türkiye ortalamasının üzerinde rakamlara ulaşan şirketlerden biri de Bursa merkezli Yeşim Tekstil… Şirket, Nike ve Under Armour gibi markaların önemli tedarikçileri arasında yer alıyor. Yeşim Tekstil CEO’su Şenol Şankaya, hazır giyimde 25 dolar/kg değerine ulaştıklarını söylüyor:

“Biz kilogram başına ihracatta Türkiye ihracatının üzerindeyiz. 5-6 yıl öncesine kıyasla ürün bazında en az yüzde 15-20 gibi bir artışı yakaladık. Değer artışında, temel ürünler yerine baskı teknolojilerine yatırım yapmamızın büyük katkısı oldu.”

BlackSpade markasıyla iç giyim başta olmak giyim ürünleri ihracatı yapan Narkonteks Tekstil’in yönetim kurulu başkanı Toygar Narbay, “Değeri 50 euro/kg düzeyini yakalayan ürünlerimiz olduğu gibi 15-20 dolar olanlar da var” diyor ve ekliyor:

“Ortalama ihraç değerimiz 18 euro/kg. Geniş bir ürün portföyüne sahip olmakla birlikte, yeni satış kanalları, markalaşma, tasarım ve teknolojiye yatırım yaparak, ürün değerimizi yükseltmeye çalışıyoruz. Örneğin, bazı ülkelerin polis ve itfaiye birimlerine nitelikli giysiler üretiyoruz. Pandemi döneminde medikal tekstil alanına yatırım yaptık. Bunlar da değeri yükseltiyor.”

İKİ SEKTÖRÜN SIRRI

Gıda ve atıştırmalık sektörünün büyük oyuncularından Ülker’in Ar-Ge’den Sorumlu Başkan Yardımcısı Ali Sertakan, sektörde ortalama ihracat değerinin 2.41 dolar/kg olduğunu söylüyor. Sertakan, “Ar-Ge, inovasyon ve tasarım yatırımlarımızın da katkısıyla ortalama ihracat kg fiyatımız 3.2 dolar ile daha katma değerli bir seviyededir” diyor.

İhracatta ortalama değerini yükselten sektörlerden diğeri de iklimlendirme. Alanında en büyük ihracat rakamına ulaşan Daikin Türkiye’nin CEO’su Hasan Önder, “Sektörde ihracat değeri 4.8 dolar/kg civarında, bizim ise 10 euro’yu buluyor” diyor. Önder, ihracatta bu değere ulaşmada en büyük faktörün, Ar-Ge birimlerinin geliştirdiği yeni teknolojiler olduğunu söylüyor. Yaptıkları yeni yatırımla çoklu sistem klima üretmeye başladıklarını belirten Önder, “Bu ürünle ihracat rakamımız yıllık 100 milyon euro artacak. Ürün kg değerimiz ise 14-15 euro seviyelerine yükselecek” diyor.

BÜYÜMENİN EN İYİ YOLU

1 milyar dolarlık ihracat rakamını 1.5 milyar dolara çıkarma hazırlığı yapan Erdemoğlu Holding, makine halısı üretiminde dünyada ilk sırada yer alıyor. Yönetim Kurulu Üyesi Dr. Mehmet Şeker, “Makine halısındaki ihracat değerimiz kg başına 3.5 dolara ulaştı. Yıllık ihracatımız 500 milyon dolar ve bunu da 2022 sonunda 600 milyon dolara taşımayı hedefliyoruz” diyor.

Grubun şirketlerinden Sasa ise elyaf ihracatında 2021 sonu itibarıyla 425 milyon dolarlık ihracat rakamını yakaladı. Şirketin ihracatında ortalama değer ise 1.7 dolar/kg oldu. Bu değeri yükseltmek için çalışmalar da başlatılmış. Mehmet Şeker, “Kg değeri 4 euro olan ürünlerimiz de var. Katma değeri yükseltmek için de sürekli yeni ürünler üzerinde çalışıyoruz. Örneğin, bir ürün üzerinde çalışıyoruz. O çalışma bitince, ihracatta oran kg başına 5.5 dolara yükselecek. Katma değeri yükseltmezseniz zaten kendi kendinize patinaj yaparız. Maalesef Türkiye’nin durumu bu” diyor.

YÜKTE AĞIR, PAHADA HAFİF

Bazı sektörler için ise “yükte ağır, pahada hafif” tanımlaması yapılıyor. Bu gruba giren ve tonu 400 dolarlar civarında seyreden ürün gruplarının işi daha zor. Seramik ve porselen sektöründe faaliyet gösteren NG Grubu’nun Başkanı Nafi Güral, paha açısından arzu edilen sıralamalarda yer almasalar da katma değeri yükseltmek için inovasyona, Ar-Ge ve tasarıma odaklandıklarını söylüyor:

“Seramik sektöründe kaliteli, katma değeri yüksek kategoride üretimlerimizle dünyada en kaliteli ve en fazla üretim yapan seramik firmaları arasında ilk 10’da yer almayı başarmış durumdayız. Mesela, yapay zeka ile çalışan seramik fabrikalarımızda ürettiğimiz 1.20X2,40 m ebadındaki seramikleri üretebilen; Türkiye’de tek, dünyada sayılı firmalar arasındayız. İnovatif ürünlerimiz sayesinde Türkiye’deki istatistiklerde ortalama ihracat fiyatımızın ilk sırada olduğu biliniyor.”

Emek ve enerji yoğun bir sektör olan porselen tarafında da benzer çalışmalar olduğunu söyleyebiliriz. Nafi Güral, Ar-Ge çalışmalarına dikkat çekiyor: “Ar-Ge ne kadar güçlü olursa, inovatif ürünleri üretmek mümkün olabiliyor. Örneğin, çıplak ateşte kullanılan tencere ve tavaları Türkiye’de sadece biz üretebiliyoruz.”

“350 DOLAR/KG OLAN ÜRÜNÜMÜZ VAR”

• SEKTÖRÜN ÜZERİNDEYİZ Grubumuzdaki sanayi şirketlerimiz, uzmanlaştıkları ürün gruplarında sektörlerinde lider ve ihracat odaklıdır. Müşteriye özel ürün tasarımı ve hizmet sunduğumuz veya müşteri ile ortak geliştirme yaptığımız ürünler/sistem çözümlerimiz var. Bunlarda, sektördeki ortalama ihracat birim fiyatlarının önemli ölçüde üzerine çıkıyor ve yüksek katma değer elde ediyoruz.
• İŞİN SIRRI Dayanım, fonksiyonellik, alaşım, estetik, hijyen veya özel güvenlik unsurları aranan ya da yüksek sertifikasyon/standart gerekliliklerinin karşılanması gereken ürünlerimizde katma değer önemli oranda artıyor. Grubumuzun bu çerçeveye giren ürünlerinde havacılık sektöründe kg başına 350 dolar üstü, organik yüzey kaplamalı demir dışı metal ürünlerinde ve çok katlı esnek ambalaj ürünlerinde 8.5 dolar, otomotiv yan sanayi ürünlerinde 6 dolar/kg seviyelerinde olduğunu söyleyebilirim.”
• BEYAZ EŞYANIN ANALİZİ Beyaz eşya sektörü 2021’de 4.6 milyar dolar ihracat gerçekleştirdi. Kilogram değeri yüzde 11 yükselişle 3.5 dolara ulaştı. En katma değerli ürün 5 dolar/kg ile ‘kurutma makineleri’ oldu. İkinci sırada 4.2 dolarla “bulaşık makinesi”, üçüncü sırada ise 4 dolarla “dondurucu” geldi. En büyük ihraç kalemi olan buzdolabında ise bu rakam 3.6 dolarda kaldı.

“BİRİM FİYATI 40 DOLARA YÜKSELTECEĞİZ”

• KOBİ’ler başta olmak üzere firmalarımıza eğitim ve danışmanlık hizmetleri vererek katma değerli ürün üretimimizi artırmak için kolları sıvadık. Yenilikçi, yaratıcı, küresel rekabet gücü çok daha yüksek bir moda endüstrisi inşa ediyoruz.
• Sürdürülebilir üretim, dijital tedarik ve değer zinciri temelinde sektörü küresel pazarlarda yeniden konumlandırıyoruz.
• Bütün bu çalışmalarla birlikte orta vadede kilogram birim fiyatımızı 40 dolara, ihracatımızı ise 40 milyar dolara çıkaracağız.

“YÜKSEK KATMA DEĞERİN 3 SIRRI”

• YERLİ ÜRETİM Katma değeri en yüksek oranlı sektörüz. Bunun birkaç nedeni var. Birincisi, ham maddesinin neredeyse yüzde 90’ını ülke içinden sağlıyoruz. Yerlilik oranının yüksek olması bize avantaj sağlıyor.
• AB İLE ORTAKLIK İkincisi, pazarımızın büyük bir bölümünü Avrupa Birliği (AB) oluşturuyor. Bir yandan da ABD yükseliyor. Şirketlerimizin AB ile uzun süren ilişkileri var. Bu da onlarla ortak proje geliştirme olanağı sağlıyor. Büyüme ve ihraç ürün fiyatlarının artışında bunun da etkisi var.
• TASARIM VE MÜHENDİSLİK Sektör olarak sürekli kendimizi geliştiriyoruz. Mühendislik ve tasarıma yönelik çalışmalar, ürün değerlerini artırıyor. Ayrıca, pazara yakınlık, lojistikte ulaştığımız hız ve deneyim de bu değişime katkı sağlıyor. Pandemi döneminde yaşanan tedarik sıkıntısı, Avrupa’nın bize daha çok yönelmesinin yolunu açtı. Bu yüzden kapasite kullanım oranlarımız yükseldi, yeni yatırımların yolunu açtı. ABD pazarının büyümesiyle de daha büyük kapasiteli yatırımlara ihtiyacımız var.
  RAMAZAN KAYA
  Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği Başkanı

 

“Otomotivde kg başına ihracat değeri 2021’de 7.1 dolar olarak gerçekleşti. Ana sektör ortalaması 10.62 dolar, tedarik sanayi sektör ortalaması ise 4.68 dolar oldu.

Otomotiv sektöründe oyunun kuralları değişiyor. Dünyada oyunun bir parçası olabilmek için inovatif düşünmek; esnek, çevik ve hızlı olmak, aynı zamanda da kaliteye önem vermek gerekiyor.”