“Tarımda büyük dönüşüm yaşanıyor”

YAZI: İPEK KOŞAN

Türkiye’nin ilk traktörü 1954 yılında kurulan TürkTraktör tarafından, 1955 yılında üretildi. 1957 yılı sonuna kadar üretilen traktör sayısı 1202’ye ulaştı. İlk yılın üretimi ise 500’ün altındaydı. İlk yıllarda yüzde 30’lara yaklaşan yerli üretim payı, 1961 yılında yüzde 43’e yükseldi. Şirket 15 bin adet yıllık üretim rakamına, kurulduktan 25 yıl sonra ulaştı.

TürkTraktör, bu yıl 70’inci yılını kutluyor. Son 17 yılında sektörün lideri olan şirket, 2023 yılını 51 bin 423 adet traktör üretimiyle, rekorla tamamladı. Bunun yüzde 80’i ihracattan kaynaklandı.

TürkTraktör CEO’su Aykut Özüner, bu büyüklüğe, dünyanın en çok oyuncu olan pazarında ulaştıklarına dikkat çekiyor. Çok sayıda yerli üreticinin yanı sıra önde gelen global oyuncular da traktör ve tarım makineleri alanında rekabet ediyor. Özüner, “Rekabetin en yoğun olduğu ülkeler arasında yer alıyoruz. Başarımızın arkasında bayi teşkilatının kuvvetli olması ve yaygınlığı önemli rol oynuyor” diye konuşuyor.

Diğer büyük oyuncularda olduğu gibi TürkTraktör de tarım ekipmanlarının yanı sıra “iş makineleri” ile “kazıcı/yükleyici” makineler alanında da faaliyet gösteriyor. Özüner, “Türkiye’nin en büyük ekipman satış şirketiyiz. 2023 içinde bininci kazıcı yükleyicimizi ürettik. Diğer iş makinelerinde ise pazar lideriyiz” diyor.

Türkiye’de her 2 traktörden 1’ini üreten TürkTraktör’ün CEO’su Aykut Özüner, bu yönüyle tarım alanını da yakından izliyor. Çiftçi yapısından ürün gruplarına kadar her alanı kapsayan bir şirketin CEO’su olarak traktörün yanı sıra tarım sektörüyle ilgili sorularımızı da yanıtladı.

TARIMA HAYAT VERENLER

Tarım çok geniş bir yelpaze. Çok farklı bir ürün motifi var. Dolayısıyla da hedef kitle farklı profillerden oluşuyor. 15-20 dönümlük bir arazide kendi başına tarım yapan bir çiftçiden, binlerce dönümlük arazide tarım yapan bireysel çiftçi veya profesyonel tarım işletmeleri diyebileceğimiz bir kitleyi kapsıyoruz. Bir karşılaştırma yapmak gerekirse, Amerika’da tarım, hep büyük arazilerde yapılır. Oradaki hedef kitle nettir. Ama Türkiye’deki hedef kitle, arazilerin farklı olmasından dolayı değişkenlik gösteriyor.

Tarım ilk ana iş kollarından biri. Türkiye’de bu sektörle uğraşan kişi sayısı yaklaşık 1.2 milyon. Bu rakamın içinde küçük arazilerde iş yapanlar da çok büyük arazilerde, şirketleşmeden iş yapanlar da var. Güneydoğu Anadolu’ya gittiğiniz zaman oradaki topraklar büyük; binlerce dönüme ulaşıyor. Batı bölgelere geldiğiniz zaman daha küçük araziler var. Hem coğrafi oluşum hem ürün deseni açısından farklılıklar var.

TRAKTÖR TALEBİNİN YÖNÜ

Türkiye’de çiftçilerin tercih ettiği ürün gamı geniş olduğu için traktör ihtiyacı da değişiyor. Ancak, tarımdaki kişi sayısı ile traktör sayısı birbirini dengeliyor. Bizdeki son rakamlara göre Türkiye’de 1.9 milyon traktör var. Çeşitli kaynaklara baktığımız zaman bunun yaklaşık 1.3 milyonunun kullanıldığını tahmin ediyoruz.

Herkesin de tahmin ettiği gibi traktörler tedavülden kalkmıyor. 1960 yılından beri satılan traktörlerin de bu verinin içinde olduğunu söylemek gerekiyor. Tabii 1.3 milyon traktörün tamamı tarımda kullanılmaz. Bir bölümü başka alanlar için satın alınır, muhafaza edilir. Elimizdeki veriye göre Türkiye’deki traktörlerin ortalama yaşı 25’in üzerinde… 30 sene önceki traktörün emisyon seviyesi, gücü, arkasına bağladığınız ekipman ile yapacağınız iş ile şu anda yeni aldığınız bir traktörün verimliliği, az yakması, emisyonu da daha verimli. Son 10 seneye bakıp bunlar üzerinden izliyoruz.

DİKKAT ÇEKEN GELİŞMELER

Tarım sektöründe önemli gelişmeler yaşanıyor. Ancak, en önemlisinin iklim değişikliği olduğunu düşünüyorum. Kuraklıklar, yağmursuz geçen mevsimler, aşırı yağmurlu dönemler ve toprağın aşırı kullanımı gibi sorunlar tarımda ciddi etkilere neden oluyor.

Özellikle pandemi döneminde tarımın önemi çok arttı. İklim değişikliği gibi konuları eskiden yaşamadığımız yerlerden örnek verirdik. Artık günlük hayatımızda da etkilerini yaşıyoruz. Üstelik çiftçiler de bu konuyu eskiye göre çok daha hassas şekilde izliyorlar.

İkinci önemli değişiklik de yine iklim kriziyle ilgili. Bu sorunla baş edebilmenin yolu da teknolojiden geçiyor. Teknolojiyi ne kadar iyi kullanabilirseniz, bu belirsizlikleri olabildiği ölçüde yönetebiliyorsunuz. Son 5 senedir traktörler uydudan kontrol edilebilme özellikleri ile satılıyor. Toprağın analizini yaparak ona göre ne kadar gübre kullanılması gerektiğini söyleyen teknolojiler var. Hangi zamanda sulama yapılması gerektiğini gösteren teknolojiler artık kullanımda.

Her alanda olduğu gibi tarımda da teknoloji kullanımı artıyor. Çiftçiler bu sayede iklim değişikliğinin getirdiği kuraklık ve dengesiz yağış gibi bazı sorunları çözdüğü gibi birtakım bilinmezleri de önceden öngörme olanağını buluyor. Bu sayede, en azından bazı bilinmez süreçleri ve iklim değişikliğinin getirdiği kuraklık, dengesiz yağışlar gibi durumlarda çiftçilerin işlerini kolaylaştırıyor. Özellikle son 3-4 yıldır Türkiye’de de bu alanlarda teknoloji kullanımı artıyor.

TRAKTÖR PAZARININ YÖNÜ

Türkiye pazarının son 10 senesini dikkate alarak pazar büyüklüğünün yıllık 55 bin- 65 bin bandında olduğunu söylemek mümkün… Son 10 senede ortalama 600 bin tane yeni traktör pazara girdi.

Tarladan daha fazla verim almanın yolu bugünün traktörlerini kullanmaktan geçiyor. Çiftçi de bunun farkında. İmkânı olan traktörünü yenisiyle değiştirmeye çalışıyor. Ama otomobillerdeki gibi “3-5 senede bir değişir” gibi bir veri yok. Ama ömrünün otomobilden daha uzun olduğu kesin. Çünkü, bu bir iş makinesi. Traktörün verimli ömrü çok daha uzun.

Diğer tarımsal ekipmanlar konusunda bir pazar verisi yok… Ancak, toplam traktör satış cirosu kadar bir büyüklük olduğunu tahmin ediyoruz. Ekipman, çok daha yaygınlaşmış bir ürün ailesi. Türkiye’de tarlayı sürmeniz için, bir traktöre en az 6-7 ekipman gerekiyor. Biz de tarımsal ekipman tarafında hizmet veriyoruz. Biçerdöverlerden silaj makinelerine, balya makinelerinden tohumlama makinelerine kadar geniş bir ürün gamımız bulunuyor.

SIRADAKİ YENİ TEKNOLOJİ

Saydığımız teknolojilerin hepsi kendi içimizde kurumsal olarak geliştirdiğimiz teknolojiler. Alternatif yakıtla çalışan ekipmanlar ve traktör, bütün sektörün olduğu gibi bizim de gündemimizde. Çünkü, traktör tek başına bir iş yapmıyor. Her ekipman değil ama otonom ilaçlama ekipmanları, zararlı otları öldüren akıllı ekipmanlar gibi projeler üzerine çalışıyoruz. Bunlar olgunlaşınca da sunmaya başlıyoruz.

Önümüzdeki dönemde 3-4 projeye odaklanacağız. Elektrikli traktör için test ettiğimiz prototiplerimiz var. Bunun yanı sıra çevreciliği öne çıkaran, teknolojiyi daha çok kullanıp çiftçinin problemini daha verimli şekilde çözecek ürünler üzerine çalışıyoruz.

Türkiye’de çiftçiler çok hızlı adapte oluyor. Tarımda nüfus yaşlanıyor. Gençler biraz daha tarımla ilgilenmeye başladı. Bunlar da teknolojiye yakın kişiler. Satışlarımıza baktığımda uydu bağlantılı traktör oranı yüzde 1’lerden, yüzde 3’lere çıktı. Her geçen sene de artıyor. Teknoloji sayesinde verimlilik artıyor, üstelik elde ettiğinizi de kolaylıkla hesaplayabiliyorsunuz. İlaçlama ve zararlı otları öldürme gibi konularda fark yaratan teknolojiler ile drone kullanımı yaygınlaşıyor.

TEKNOLOJİYlE DEĞİŞEN TARIM MAKİNELERİ

• UYDU DÜMENLİ Türkiye’de her sektörde teknoloji kullanımı artıyor. Tarım ise biraz daha izleyici bir sektör. Son 3-4 senede uydudan dümenli traktörler satmaya başladık.
• KONUMA ULAŞIM TürkTraktör Connect dediğimiz uygulamada konum belirleyen hizmetlerimiz var. Bununla çiftçiler aynı araziden daha çok fayda alma olanağını yakalıyorlar.
• TARLAM CEPTE Yaklaşık 4 sene önce bu uygulamayı geliştirdik. Amacımız çiftçilere cep telefonları üzerinden günlük işini yapmasına yardımcı olacak bilgileri sağlamaktı. 147 bin çiftçimiz kullanıyor. Fırtına ve yağmur uyarıları alınabiliyor, ilaç ve gübre gibi ürün fiyatları takip edilebiliyor. Aynı zamanda görüntü işleme teknolojisiyle ürün tahmini de yapılabiliyor.
• KARAR VERMEYE DESTEK Bulunduğunuz yerden tarım arazinizin durumunu takip edebiliyor, oluşacak riskleri ve su düzeyini görebiliyorsunuz. Çiftçinin karar vermesini destekleyen bu sistemi 130 bine yakın çiftçimiz kullanıyor.
• CONNECT TürkTraktör Connect adlı bir ürünümüz var. Uydu takibi olduğu için traktörün ve ekipmanın yakıt tüketimi ile en verimli çalıştığı güç gibi çeşitli konularda çiftçiyi yönlendiriyoruz.
• GUIDE Bu ürünümüz ise ‘akıllı yönlendirme’ sistemleri içeriyor. Uydudan koordinat alarak, traktörün bir arazide mümkün olduğu kadar kayıpsız, düz sürülmesine yardımcı oluyor.

EN KRİTİK KONU

• Maliyeti azaltmak ve verimliliği artırmanın yolu teknolojiden geçiyor. Arazi aynı, nüfus artıyor. Bu durumda aynı araziden daha fazla ürün almanız gerekiyor. İklim şartları eskiye göre değişkenlik gösteriyor. Bunun yolu da teknolojiyi kullanmaktan geçiyor.

ÜRÜN EKİMİNDE NELER YAŞANIYOR?

1. Yıllar itibarıyla üretime baktığınızda dönem dönem tahıl ürünlerinde mısır, arpa ve buğdayın kendi içinde değişiklikleri oluyor. Ancak, ekilen ürünlerde fazla değişiklik yaşanmaz.
2. Belli ürünlerin bir sene az ya da çok para kazandırması bir sonraki senenin tercihini değiştirebiliyor. Ürünlerde dönemsel geçişler olabiliyor.
3. Tarım Bakanlığı da bu konuda çiftçiyi önümüzdeki sene yapacağı ekimle ilgili nasıl yönlendirebileceği konusunda çalışmalarına devam ediyor. İniş çıkışlar kontrol altına alınabilir ise çok daha verimli bir tarım yapılabilir.

TARIM MAKİNELERİ PAZARINDA İLK 10 İL

1. Konya
2. Ankara
3. Manisa
4. Adana
5. İzmir
6. Aydın
7. Şanlıurfa
8. Diyarbakır
9. Gaziantep
10. Bursa

TRAKTÖRDE SON TABLO

TürkTraktör CEO’su Özüner’in paylaştığı veriler sektörün son durumunu ortaya koyuyor.

• 2 MİLYON: Türkiye’de tarımla uğraşan kişi sayısı.
• %1 – %3: Son 5 yılda satılan traktörlerde uydu bağlantılı olanların oranı ciddi bir şekilde arttı.
• 55-65 BİN: Yıllık traktör satışı
  600 BİN: Son 10 yılda Türkiye’de satılan traktör sayısı
• 1.9 – 1,3: Türkiye’deki toplam traktör sayısı 1.9 milyon civarında. Ancak bunun 1.3 milyonu kullanımda.