Fast Company Türkiye
YAZI: GÜLDENİZ AYRAL
Türkiye, coğrafi konumu sayesinde yıllık ortalama toplam 2 bin 741 saat güneşlenme süresine sahip. Sıfır karbon hedefleri, fosil yakıtların gezegene negatif etkileri ve sürdürülebilirlik ilkeleri sayesinde son yıllarda yenilenebilir kaynaklara dayalı enerji üretimine, özellikle de de Güneş Enerjisi Sistemlerine (GES) ilgi büyük. Son 10 yılda ulaşılan 11 GW’lık güneş kurulu gücü, ilginin ötesinde bu alana ne kadar yatırım yapıldığını da gösteriyor. Ancak, bu kurulu gücün sadece 200 MW’lık kısmı meskenlere ait. Geri kalanı is endüstriyel üretim yapan şirketler tarafından kuruldu.
Dünyada ise evlerine güneş panelleri ve pil depolama sistemleri kuranların, bu sayede enerji açısından kendi kendine yeterli hale gelen konutların hatta kullanmadığı fazla elektriği satan ev sahiplerinin sayısı hızla artıyor. Bu akımın liderliğini de ABD ve Avustralya yapıyor… Örneğin, 2022 sonu itibarıyla ABD’deki müstakil evlerdeki çatı üstü güneş enerjisi kullanım oranı yüzde 6’ya çıktı, 2023’te bu rakımın yüzde 10’a yaklaştığı tahmin ediliyor.
Bu hanelerin çoğu, enerji üretimini kendi ellerine almanın yanı sıra, yağmurlu bir günde kullanmak veya tekrar şebekeye satılmak üzere fazla enerjiyi toplayan pil depolama üniteleri de kuruyor.
Yeni teknolojiler ve bu alanda çalışan startup’lar, insanların yalnızca evlerine bağımsız olarak enerji sağlamalarına değil, aynı zamanda fazla güneş enerjisini depolayıp komşularına satmalarına da olanak tanıyor. Müşterilerin, yerel bir GES tarafından üretilen elektriğe abone olabileceği bu sistemin, 2028’e kadar yılda yüzde 8 oranında büyümesi ve 10 milyondan fazla eve güç sağlamaya yetecek 14 GW üretmesi bekleniyor.
Avustralya, kişi başına düşen ‘en yüksek güneş enerjisi paneli’ kurulumuyla dünyada ilk sırada yer alıyor. 2.7 milyondan fazla Avustralyalı hane, devlet teşvikleri sayesinde güneş enerjisine geçti.
TÜRKİYE’DE SON DURUM
Üretim ile tüketimin mahsuplaşıldığı, fazlasının satıldığı bir sistem Türkiye’de de bir süredir uygulanıyor. ‘Lisanssız elektrik’ üretimi olarak adlandırılan bu sistemde, öz tüketim amaçlı kurulum için izin alınıyor ve ihtiyaç fazlası üretim, tüketim miktarını aşmayacak şekilde, abonelik tarifesi üzerinden şebekeye satılabiliyor.
Ancak Enerjisa Enerji Çözümleri Direktörü Sacit Akbaş’a göre, şimdiye kadar bu uygulamadan ağırlıklı olarak endüstriyel kullanıcılar yararlandı: “Bunun temelde iki sebebi var. Birincisi, mesken elektrik fiyatları uzun zamandır sübvanse ediliyor ve bu nedenle düşük seyrediyor. Elektrik faturalarının, asgari ücret içindeki payının en düşük düzeyde olması da bunu destekliyor. Tüketici için olumlu ama bireysellerin GES kurulumuna ilgisini azaltıyor. İkinci büyük engel ise izin süreçlerinin oldukça zor ve karmaşık olması.”
Meskenlere güneş enerjisi sistemi kuran Özbek Mühendislik Genel Müdürü Veli Özbek de benzer bir konuya dikkat çekiyor: “Birçok yabancı ülkede çok daha küçük bürokrasi işlemleriyle çözülürken, bizim ülkemizde maalesef 7-9 ay sürebiliyor. Proje çiziliyor, çağrı mektubu alınıyor, peşinden statik projesi çiziliyor, ardından belediyeye gidip GES uygunluğunu alıyorsunuz.”
POTANSİYEL BÜYÜK AMA…
Lisanssız GES yatırımcılarının haklarını korumak, yatırımların artırılmasına, yaygınlaştırılmasına katkıda bulunmak üzere kurulan Güneşder Derneği Başkanı Serdar Ekiz de “Hedeflenen miktarlardaki güçlere erişemedik” diyor ve bir örneğe dikkat çekiyor: “Hollanda gibi güneşten mahrum ve yüzey alanı Konya büyüklüğünde olan bir ülke bizim 2 katımız GES gücüne sahip. Geleceğimiz umutlu ama regülasyonların kullanıcı dostu olması lazım. Üretim fazlasını şu anda görevli tedarik şirketlerine satıyoruz. EPDK, güneş enerjisi üreticisinin doğrudan tüketiciye satmasına sıcak bakmıyor. EPDK süreci kolaylaştırmak için 5KW altı başvurularda tip proje uygulamasına geçti. Ancak, başvuru sürecinin uzun sürmesi önemli bir engel oluşturuyor.”
Göksu Solar Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Göksu,” Türkiye’de 16 milyon konut var. Gelişen teknoloji ile konutlara ortalama 10 KW güneş enerji sistemi kurulsa ülke olarak 160 GW potansiyele sahip oluruz” diyerek bugünkü 200 MW’tan çok daha iyisinin yapılacağına dikkat çekiyor.
LİSANSSIZ ÜRETİM ARTIYOR
Türkiye’de konut ya da işyeri elektrik ihtiyacınızı karşılamak, üretim fazlası oluşması durumunda bunu satıp gelir elde etmek için EPDK’dan lisans almak gerekmiyor. Sadece ticari amaçla elektrik üretip satacak olanlar EPDK’dan lisans alıyor.
Akenerji Genel Müdür Yardımcısı Can Gülcan, bu noktada ‘lisanssız GES projelerine’ dikkat çekiyor: “Güneş enerjisine yönelik kurulu gücün büyük bölümünü lisanssız güneş santralleri oluşturuyor. 11 bin 707 megavatlık toplam güneş kurulu gücümüzün 10 bin 43 megavatlık kısmını lisanssız, 1665 megavatlık kısmını ise lisanslı güneş santralleri oluşturuyor. Her geçen gün güneşten daha fazla elektrik üretiyoruz” diyor.
TEİAŞ’ın 2024 yılı kurulu güç raporuna göre, Türkiye’nin güneş enerjisi kurulu gücü son 5 yılda 2’ye katlandı. 2019’da sadece 5 bin 595 megavat olan güneş kurulu gücü 2024 Ocak ayı itibarıyla, 11 bin 707 megavata ulaşmış durumda.
ÖZ TÜKETİM HESABI
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun geçtiğimiz mart ayında aldığı kararla apartman, site, cami, çiftlik, villa gibi ticari olmayan alanlarda lisanssız güneş enerjisi yatırımı için bir sayaca bağlı 10 KW olan kapasite üst sınırı 25 KW’a yükseltildi. Alan müsaitse 1’den fazla sayaca bağlı yatırım yapmak da mümkün olabilecek.
Özbek Solar kurucusu Veli Özbek de üstlendiği projelerde müşterilerine gücü en az 15-20 KW yapmalarını tavsiye ediyor ve öz tüketim miktarının artırılmasına vurgu yapıyor: “Çünkü, Türkiye’de fazla enerjiyi şebekeye sattığınız zaman karşılığında bir bedel ödüyorsunuz; bunu ödemeyin, siz güneş sürenizi uzatın. Hem de 24 saat güneş enerjisine sahip olun.”
Veli Özbek, öz tüketimi artırmak için şu noktalara dikkat çekiyor: “Çatıdaki panelden elde edilen elektriği gün içinde evin içindeki tüketim cihazlarıyla tüketmelisiniz. İkincisi lityum bataryayı doldurabilirsiniz. Üçüncüsü ise bunu bir sıcak su ünitesiyle yani ısı pompasıyla entegre etmelisiniz ki evin ısıtma ve soğutmasında kullanabilesiniz. Dördüncüsü de elektrikli araç ünitesiyle entegre ederek aracınızı şarj edin. Lityum bataryayı gündüz doldurun ama bataryaya bir program yapın ve akşam günbatımından sonra kullanmaya ayarlayın.”
Geleceğin güneş enerjisinde olduğunun altını çizen Veli Özbek, 250 m2’lik bir ev için çatıda 17 KW’lık bir güneş paneli, 15 KW’lık bir imlatör, 13.8 KW’lık lityum batarya, ısı pompası her biri kendi segmentinde en üst kaliteden ürünler seçildiğinde kurulumun 40-50 bin dolar arasında olduğunu ve yapılan bu yatırımın geri dönüşünün de 4-5 yıl olduğunu belirtiyor.
GÜNEŞİN GÜCÜ
Araştırmalar, güneş enerjisi kullanımındaki yükselişin, hanelerdeki sahiplik oranını da desteklediğini ortaya koyuyor.
- %34: Pew Research’e göre ABD’de konut güneş enerjisi kurulumları yüzde 34 artışla 2020’deki 2,9 GW’tan 2021’de 3,9 GW’a çıktı.
- %18: Statista’ya göre ABD’de konutlarda güneş enerjisi kullanım oranı 2022’de %4 idi, 2032 yılında %18’e ulaşacak.
- %40: 2023 yılı, AB sınırlarındaki güneş enerjisi kurulumlarında rekor düzeyde bir artışa tanık oldu ve 56 gigawatt yeni kapasiteye ulaştı. Yıllık büyüme yüzde 40’ı aştı. İlk 3 ülke şöyle: Almanya, İspanya ve İtalya…
- 600 MW: Bu artış, AB’nin güneş enerjisi kapasitesini 2022’deki 204 GW’tan 259,99 GW’a çıkardı. Hedef ise 2030’a kadar yaklaşık 600 GW düzeyini yakalamak.
- 11.707: TEİAŞ verilerine göre Türkiye’de Ocak 2024 itibariyle 11.707 megavatlık toplam güneş kurulu gücü bulunuyor. Bunun 10.043 megavatlık kısmını lisanssız, 1.665 megavatlık kısmını ise lisanslılar oluşturuyor. 2019’da ise sadece 5.595 megavat idi.
