Fast Company Türkiye
Türkiye’nin önde gelen markalarının üye olduğu Birleşmiş Markalar Derneği Başkanı Sinan Öncel’e, “Sektörde büyümenin önündeki en önemli engel nedir?” diye sorduğumuzda, “Talepte ciddi düşüş var” yanıtını verdi. Ardından da bunu çok açık şekilde ortaya koyan bir veriye dikkat çekti: “Talepteki düşüşün en belirgin göstergesini enflasyon rakamları oluşturuyor. Tüketici enflasyonu yüzde 40’lar düzeyindeyken, hazır giyimde yüzde 20 düzeyinde… Çünkü, talep yok ve şirketler fiyat artıramıyor, hatta aşağı çekmek zorunda kalıyorlar.”
Pandemi sonrası birkaç yıl hızlı büyüme yaşayan hazır giyim perakendesinde büyümenin önündeki tek engel ‘talep’ değil. Sinan Öncel ve sektörün önde gelen liderleri, kira artışları ve yeni mağaza açma maliyetlerine de dikkat çekiyorlar. Öncel, “10 yılını dolduran kira anlaşmalarında inanılmaz fiyat artışları talep ediliyor. 4-6 kat arasında talepler olduğunu duyuyoruz” diye konuşuyor.
Perakendede büyümenin en önemli yollarından biri olan “mağaza açmak”, başka bir sorunu daha ortaya koyuyor. Bir perakendeci, “Boş dükkanlarda kira rakamları çok ölçüsüz. Diğer masraflarla birlikte yeni mağaza açma maliyetinin son 2 yılda 3 kat civarında arttığını söyleyebilirim” diye konuşuyor.
LİDERLERİN ZOR YILI
CEO’lar arasında yaptığımız anket, büyümenin önündeki en büyük engellerden birinin, perakendede olduğu gibi “maliyet artışları” olduğunu ortaya koyuyor. İlk sırada ise ihracatçıları derinden etkileyen “döviz üzerindeki baskı” yer alıyor. “Talep daralması” ise Sinan Öncel’i doğrular nitelikte 3’üncü sırada dikkat çekiyor.
İşbir Holding CEO’su Ediz Köklü, piyasayı, “bir üst kata çıkan yürüyen merdivene” benzetiyor. Piyasa iyiyken merdiven çalışıyor, siz hiç hareket etmezseniz bile yukarı taşıyor. Ancak, piyasa kötüyse, merdiven çalışmayınca yerinizde kalırsınız. Köklü, “Bu durumlarda ‘kötü konjonktür nedeniyle küçüldük’ diye şikayet olur. Ama kimseye de ‘yukarı yürümek için ne yaptınız’ diye sorulmaz” diyor ve ekliyor:
“Böyle bir tablo içinde biz de yüzde 5-15 arası küçülüyoruz. İşçi çıkarmıyoruz, yürüyen merdivende yukarıya doğru yürüyoruz. Ama yine de yeterli gelmiyor.”
Tüm dünyada başlayan faiz düşüş sürecinin henüz tamamlanmamış olması, uzun vadeli dönüşü olan yatırımları 2025’in ikinci yarısına ya da 2026’ya erteliyor. Türkiye de biraz geriden gelse de aynı süreci takip ediyor.
TEMKİN VE ERTELEME ZAMANI
Ankete yanıt veren CEO’lardan yüzde 10’u kendi şirketi, yüzde 13’ü de sektörü için “büyüme olmaz” tahmininde bulunuyor. Katılanların yaklaşık yüzde 50’si, büyümeyi yüzde 10-30 arasında, enflasyonun altında tahmin ediyor. Çilek Mobilya Yönetim Kurulu Başkanı Muzaffer Çilek, bu sonuçları destekleyen görüşler paylaşıyor:
“Türkiye’nin yanı sıra global tarafta da yaşanan problemler ‘öngörülebilirlik’ sorunu yaratıyor, bu da sahaya yansıyor. Ekonomik dalgalanmalar ve belirsizlikler, yatırımları, yeni projeleri ve genişlemeyi erteliyor. Tüketiciler de daha temkinli davranıyor, harcamalarını erteliyor, satın alma iştahı düşüyor.”
Madame Coco CEO’su Cem Işık, bu dönemde en önemli 3 konuyu ‘fiyatlandırma, yönetsel yetkinlik ve doğru yatırımlar’ olarak nitelendiriyor ve ekliyor:
“Madame Coco’nun ürün enflasyonu 2024 yılında yüzde 29 olarak gerçekleşti. Yılın ikinci yarısında ise oran yüzde 22’ye geriledi. Bu, krizden güçlenerek çıkmamız yolunda en büyük faktörlerden birisidir. Diğer yandan son 3-4 senede yapılan yatırımların karşılığını bugünlerde net olarak alıyor ve büyük fayda görüyoruz.”
KREDİ BULSAN DA FAİZ YÜKSEK!
Bir gıda şirketinin yönetim kurulu başkanı, bankaların kredide seçici davrandığını, kullandırdıklarında da “dolar bazında” yüzde 7-10 arasında faiz talep ettiklerini söylüyor. Doğtaş Yönetim Kurulu Başkanı Davut Doğan da bu görüşe katılıyor. “Krediye erişim ve özellikle de yüksek kredi faizlerine” dikkat çekiyor:
“Büyümenin önündeki en büyük engeli enflasyonun yüksek olması oluşturuyor. Bunun yanı sıra dövizdeki baskı da ihracatçıyı zor durumda bırakıyor.”
Armada Foods Yönetim Kurulu Başkanı Fethi Sönmez, ticaret savaşlarının yarattığı belirsizlik ortamı ve buna bağlı olarak ortaya çıkan ticari hacimdeki düşüklüğe dikkat çekiyor: “Bununla birlikte dünyada faizlerdeki düşüş süreci henüz tamamlanmadı. Bu da uzun vadeli dönüşü olan yatırımları 2025 yılının ikinci yarısına ve 2026’ya erteletiyor. Türkiye de biraz geriden gelse de aynı süreci takip ediyor.”
Ege Yapı Yönetim Kurulu Başkanı İnanç Kabadayı, konut sektöründe büyümenin önünde 3 engel olduğuna dikkat çekiyor ve ilk sıraya “büyük şehirlerde arsa üretim zorluğunu” koyuyor. Ardından “yüksek enflasyonun yarattığı fonlama maliyeti yüksekliği” ile alternatif finans eksikliğini koyuyor.
SANAYİ ENFLASYONU MU?
Liderlik gurusu ve “Leadership Through Inflation” (Enflasyon Döneminde Liderlik) kitabının yazarı Ram Charan, 2025’i, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için “risk” ve aynı zamanda “fırsat” dönemi olarak nitelendiriyor: “2025, risklerin gerçeğe dönüşeceği bir yıl olacak. Bu zorlu bir görev, ancak hazırlıklı olanlar için fırsatlar anlamına geliyor. Riskler arasından fırsat bulmaya çalışın. 2025’te başarılı olmanın en iyi yolu budur.”
Zivella Yönetim Kurulu Başkanı Abdurrahman Uzun ise şirketi ve sektör açısından durumun değerlendirirken, “Satışlarda sorun yok” diye söze başlıyor ve “Ancak” diye devam ediyor:
“Maliyetlerle başa çıkamıyoruz. Aslında sanayi ürün maliyetinde bir sorun yok. Sanayi enflasyonu yüzde 40’larda seyrediyor. Ancak, çalışan ve genel gider maliyetleriyle başa çıkamıyoruz. Örneğin, 2021’den bu yana çalışan giderleri yüzde 460 artarken, döviz artışı yüzde 100 oldu. Şu anda ihracatta kârsız satış yapmak zorunda kalıyor, işi sürdürmeye odaklanıyoruz.”
Şu anda fabrikalar yüzde 90 kapasiteyle çalışıyor. Tamamen ihracata yönelik üretim yapıyoruz. Ürünlerimizi yurtdışında olabilecek en yüksek fiyata satıyoruz. Buna rağmen kâr edemiyoruz. Çünkü, enflasyon yüzde 40’lar düzeyinde, dolar ise yüzde 20 değer kazandı. Eğer borcumuz olsaydı şimdiye batmıştım. Mali durumumuz iyi, o nedenle ayakta duruyoruz.
BÜYÜK BİR TEKSTİL ŞİRKETİ SAHİBİ
“İKİ ÖNEMLİ ENGEL VAR”
ÇAĞLAR GÖĞÜŞ
Doğan Holding CEO
- İŞLETME SERMAYESİ Bana göre 2025’te büyümenin önünde en önemli engel, ‘işletme sermayesi’ olacak. Yani, şirketler, belirsizlik, yüksek fonlama maliyetleri ve borçluluk seviyeleri nedeniyle bilinçli olarak küçülecek.
- GLOBAL RİSKLER Global yaşanan belirsizlikler ve her gün yeni bir tarifeye uyanma riski de ihracatçıları çok tedirgin edecektir. Bu sebeple ihracatçılar da ister istemez büyüme hedeflerini aşağı çekeceklerdir.
