Rauf Ateş
YAZI: M.RAUF ATEŞ
Tahminlerin ötesinde büyük olan “günlük 35 bin” rakamı, karar almanın ne kadar önemli olduğunu ortaya koyuyor. Çeşitli kaynaklara göre bir insan günde çeşitli konularda 35 bin adet karar veriyor. Dr. Joel Hoomans’ın aktardığına göre, bu sayı çocuklarda 3 bin düzeyinde gerçekleşiyor. Cornell Üniversitesi’nin araştırması, sadece yiyecek/içecek konusunda bir günde 227.7 adet karar verildiğini ortaya koyuyor.
Doğal olarak bireylerin karar vermesinin sonuçları çok sınırlı… Oysa, başta büyükler olmak üzere şirketlerin/bankaların kararları daha fazla bir ekosistemi etkileyebiliyor. En önemlisi ise alınan “büyük kararlar”. Çünkü, McKinsey’e göre şirketler yılda ortalama 2.5 adet “stratejik karar” alıyor. Bu alınan kararlar ise şirketin kârında orta/uzun vadede yüzde 10 düzeyinde olumlu/olumsuz yönde etki yapabiliyor.
Bu nedenle şirketlerin aldıkları kararları, doğru gerekçelere ve hedeflere dayandırmaları kritik bir öneme sahip. Egon Zehnder’in global CEO’lar arasında yaptığı araştırma, bu konuda farklı bir boyutu ortaya koyuyor. Çünkü, bu araştırmaya göre, liderler, “kritik kararları” verirken, bir numaralı “değerlendirme ölçüsünün” finansal göstergeler/hedefler olduğunu belirtiyorlar.
Türkiye’de yaptığımız araştırmada ise ilk sırada “büyüme” yer alıyor, finansal ölçüler onu izliyor.
Büyüme ve insan faktörü
ABD’nin 500 büyüğü içinde yer alan tipik büyük şirketlerde “verimli/etkin” olmayan “kararlar” nedeniyle yılda 500 bin gün harcanıyor. Bu nedenle liderler, etkin kararlar için, doğru yetenek ve yöneticilerin önemine dikkat çekiyor.
Büyümeyi, kararlarda önemli faktörlerden biri olarak gören Teknosa’nın CEO’su Sitare Sezgin, “Bizim ilk önceliğimiz her zaman insan olmuştur” diyor:
“Takım ruhu ve işbirliği çok önemli… Ekiplerle birlikte kol kola, ortak aklı ve gücü kullanarak başarıya ulaşmaya çalışıyoruz. Doğru yetenekleri doğru pozisyonlarda konumlandırıp, motive etmek başarıya ulaşmak için şart. Yetenek yönetimine bu nedenle çok önem veriyoruz.
Yorglass Yönetim Kurulu Başkanı Semavi Yorgancılar, Egon Zehnder’in, “Finans, Büyüme ve İnovasyon” diye ilerleyen “kararda etkin unsunlar” listesine katılıyor. Ancak, ona göre, bu sıralama, kararın konusuna göre değişebilir. Yorgancılar, “Örneğin, vereceğimiz kritik karar, yeni bir ürün veya yeni bir yatırım içinse, ilk sıraya büyümeyi koyarız. Ardından da inovasyon ve finans gelir” diye konuşuyor.
Bosch Termoteknik Türkiye CEO’su Kıvanç Arman, ilk sıraya finans ve inovasyonu koysa da “yetenek konusuna” ayrı bir önem verdiklerini söylüyor: “Ekip arkadaşlarımızın, liderlerimizin ve lider adaylarımızın kendi bireysel gelişimlerine devam ederek yarattıkları değeri artırmak da uzun zamandır öncelik verdiğimiz konuların başında geliyor.”
Finans her zaman kritik
Bain&Company’nin araştırmasına göre “kararların etkinliği” ile finansal sonuçlar arasında yüzde 95 oranında doğrudan ilişki var. Bu açıdan üst sıralarda yer alan şirketlerde alınan doğru kararların hisse senedi büyümesine etkisi yüzde 6 oranında gerçekleşiyor.
İGA’nın CEO’su Kadri Samsunlu, bu nedenle finansal göstergelere önem verdiğinin altını çiziyor. Ancak, hepsinin üstüne, sağlık ve güvenlik unsurlarını koyuyor: “Çünkü, çalışanlarımız bizlere emanet. Onların fiziksel ve psikolojik olarak en üst düzeyde olmalarını sağlamak, bizim için hava ve su gibidir.”
Ancak, 7.5 milyar Euro gibi bir yatırımla tamamlanan İstanbul Havaalanı için kararlarda finansalların en önemli belirleyici olduğunu söylüyor:
“Operasyonda kullanılan her alanın en verimli şekilde kullanılması gerekiyor. Bunun için havacılık dışı gelirlerimizin artışı çok önemli… Yolcu ve kargo uçak hareket sayısını artırmak için yoğun pazarlama/iş geliştirme faaliyetlerini sürdürüyoruz.
Büyüme, bizim için sözleşmelere dayalı ve finansal yükümlülüklerimizi yerine getirebilmek için de çok önemli… Bizim gibi aktarma havalimanları ile rekabet içindeyiz. Rekabette fark yaratma, kusursuz bir yolcu deneyimi ve inovasyonla mümkün oluyor. Biz de buna çok kaynak ayırıyoruz.”
Para dışı konular öne çıkıyor!
Business Intelligence’ın araştırmasına katılan liderlerin yüzde 58’i, kararlarının en az “yarısını” verirken, duygu ve deneyimlerine dayandıklarını söylüyor. Bu da kararlarda insan unsurunu, sağlık ve iyi şirket olabilmenin gereği olan “sürdürülebilirlik” konusunu öne çıkarıyor.
Enerjisa Üretim CEO’su İhsan Erbil Bayçöl, kritik kararlarda ilk iki sıraya “Sağlık/Güvenlik” ve “Sürdürülebilirlik” faktörlerini koyuyor. Ardından da “yetenek yönetiminin” geldiğinin altını çiziyor:
“Her zaman merkezimizde insan var ve önceliklerimiz buna göre şekilleniyor. En büyük gücümüz, insanımız ve birlikte oluşturduğumuz kültürümüz. Bu nedenle sağlık ve güvenliği ilk sıraya koyduk.
Bununla birlikte, her zaman ‘yaşama saygı duyuyoruz’. ‘Türkiye’nin ve dünyanın yararına olmayan hiçbir şey, Enerjisa Üretim’e yararlı olmaz’ sloganı ile ilerliyoruz. Bu nedenle ESG ikinci sırada geliyor.”
Otokoç Otomotiv CEO’su İnan Ekici, “Kararlarda önceliklerimizi, koşullar ve dönemin dinamikleri belirliyor” diyor:
“İyi şirket olmakla ilgili ölçütler noktasında genel olarak tüm iş dünyasında başarının tanımında, finansal göstergeler kadar insan odaklılık ve sürdürülebilirliğin de önemine ilişkin farkındalık öne çıktı. Bu nedenle iş kültürü ve iş stratejimizde sürdürülebilirlik en önemli odağımız olarak konumlanıyor.”
Sağlıkta Türkiye farkı mı?
Sodexo Türkiye CEO’su Eda Uluca Özcan, “Karar verirken ilk önceliğimiz her zaman sağlık ve güvenliktir” diye konuşuyor: “Bunları öncelikle dikkate almazsanız, ne aldığınız kararları uygulayabilirsiniz ne de elinizdeki yetenekleri yönetebilirsiniz” diyor.
Ona göre CEO’nun ana misyonu geleceği planlamak. Bu bakış açısıyla önceliğinin uzun vadede şirketin büyümesi ve bu büyümeyi inovasyonla bugünden inşa etmesini sağlayacak göstergelere odaklanmak olduğunu söylüyor:
“Bu göstergeleri destekleyen finansallar, ilgili insan kaynağı ve çevreye/topluma etkisini de karar alırken göz ardı etmemek gerek.”
Prometeon Bölge CEO’su Gökçe Şenocak, pandemi sonrasında “sağlık ve güvenliğin” daha öne çıktığına dikkat çekiyor: “Sağlık ve iş güvenliğini artık olmazsa olmaz görmemiz gerekiyor. Elbette bunun beraberinde çalışan deneyimi de geliyor. Şirket olarak doğru işler yapabilmenin, değer yaratmanın yolunun çalışma arkadaşlarımıza sunduğumuz deneyimden, yetenek yönetiminden geçtiğine inanıyoruz.”
Sürdürülebilirlik niye sonda?
Lenovo Türkiye CEO’su Emre Hantaloğlu, büyüme ve finansalların çok önemli olduğuna dikkat çekiyor. Ancak, ESG’nin (Enviromental, Social and Governance) çok daha kritik olduğunun altını çiziyor:
“Türkiye’ye olan inancımıza paralel olarak çocuklara, gençlere ve girişimci firmalara elimizden gelen her türlü desteği veriyoruz. Doğanın ve çevrenin korunmasını önemsiyoruz. Yaklaşık 6 hektarlık ve 10 bin fidandan oluşan bir Lenovo Hatıra Ormanı oluşturduk. Yeni ürünlerimiz, çevre ve karbon salımını azaltılmasına yoğunlaşarak, çevre dostu ürünler olarak üretilerek piyasaya sürüldü.”
Prometeon Bölge CEO’su Gökçe Şenocak ise “gezegenimizi düşünmeden yapacağımız hiçbir işin devamlılığı olmayacak” sözleriyle, kararda kritik bir konuya dikkat çekiyor:
“İşimizi sürdürebilmek için kaynakları, çevreyi, toplumu ve yarınları düşünerek hareket etmeliyiz. Bizim için inovasyon ve sürdürülebilirlik, çok iç içe yürüyen konular.”
Bosch Termoteknik Türkiye CEO’su Kıvanç Arman, “2023 yılı itibarıyla dünya çapında tüm lokasyonlarda karbon ayak izini sıfırlamak adına aksiyonlar alıyoruz” diyor. Kıvanç, kritik iş kararlarında doğal olarak bu stratejiyi ön planda tuttuklarının altını çiziyor: “Teknolojik ürünlerimizle çevre bilincini en üst düzeyde tutmaya çalışıyoruz.”
Startup’lar kararda “büyümeye” öncelik veriyor
GÖKMEN BOLAYIR
Servislet CEO
Bizde karar alırken anlık beklentiler nedeniyle büyüme metrikleri öne çıkıyor. Pazaryeri ve SaaS şirketi olarak satışta ve coğrafi genişlemede hedeflerimiz var. Aldığımız kararların satışları yıllık 8 kat düzeyinde yükseltmesine katkı sağlayacak nitelikte olması gerekiyor.
ÇİLER AY
Cbot Kurucusu
Bizim için en önemli kriter gelir artışıdır, yani büyümedir. Gelir artışını ölçümleyerek satışlarımızın belirli bir zaman diliminde nasıl arttığı veya azaldığını takip etmek daha kolay oluyor. Bu şekilde ‘üzerimizde yük yaratan düşük gelirli alanlardan’ çıkma konusunu ve büyüyen projelere yatırım yapıp yapmadığınızı da takip edebiliyoruz. Dolayısıyla, TL ve dolar bazında gelir artışı çok önemli.
MELDA AKIN
D14ai Kurucusu
Bizim için kritik kararlarda her zaman 1 numaraya “büyüme” parametresi oturur. Finansal tabloyu, topluma ve çevreye uyumu, inovasyonu ve yetenek yönetimini de ortak paydada toplayarak değerlendiriyoruz.
Büyük zarar
“Ortalama bir S&P500 şirketi verimli olmayan karar alma yaklaşımları nedeniyle her yıl 250 milyon dolar zarar ediyor.”
McKinsey & Co.
“Aslında 6 kriter de önemli ancak finans biraz önde”
NURTAÇ AFRİDİ
Godiva CEO
- Hepsi önemli
Bu altı kriteri önceliğe göre sıralamak kolay değil. Çünkü, bunların her biri işimizin sürdürülebilir başarısı için çok kritik rol oynuyor. Ancak, doğal olarak işin sürekliliği ve bütün paydaşlara değer yaratmaya devam etmesi için finansal başarının sağlam temellere oturmuş olması gerekiyor. - Finans etkisi
Aslında finansallar, bu temellerin müşterilerimize, çalışanlarımıza, hissedarlarımıza ve diğer paydaşlarımıza yarattığımız değerin bir sonucu… Bu yüzden “Ne değer sunuyoruz ve bu değeri sürdürebilmek için ayırt edici özelliklerimiz nedir, bu özellikler paydaşlarımıza ne değer ifade ediyor?” Bizim odağımızda bu var. - Sağlık
Başarımızı bu şekilde oluşturabildiğimizde büyüme ve finansal sonuçlar beraberinde geliyor. Bunu sağlamak için de sağlık ve güvenlik, olmazsa olmaz kriterler arasında yer alıyor. - İnovasyon
Hedef ve planlarımızın odağında hep ‘inovasyon’ ile ‘yetenek yönetimi’ oldu. Büyüme ve değer yaratmamız, çalışanları ve tüketicileri mutlu etmekle mümkündür. Doğal olarak bunları yaparken, topluma ve çevreye karşı saygılı davranıyor, etki alanımız içinde örnek ESG projeleri yürütüyoruz.
Farklı sektörden 3 CEO’nun yaklaşımı
- Vestel’in yaklaşımı
Ben karar alma sürecini, o anki koşullara çok bağlı ve komplike olarak görüyorum. Bu nedenle de kategorize etmek kolay değil. Ancak, bu 6 kriteri 3 grupta değerlendirdim ve sıraladım: Finansal/Büyüme, İnovasyon/Yetenek, Sağlık ve Güvenlik/ESG.Örneğin, bir işyerinde sağlık sorunu olduğunda, bu konu otomatik olarak dönemin kritik kararlarında öne çıkıyor. Başka bir zamanda, örneğin, çalışan ve yönetici kayıpları yaşanıyorsa, o zaman yetenek yönetiminin önemi artıyor.
TURAN ERDOĞAN
Vestel CEO
- IC’nin önceliği
Bizim kararlarımızda finansallar birinci derecede etkili. Buna belki ‘gerek şart’ diye bakabiliriz. Bu sağlandığında ise diğer kriterlerin arasındaki öncelikler sektörlerimize göre değişebilir. Böyle bakıldığında finansallardan sonra ‘büyüme’, ‘inovasyon’, ‘sağlık’, ‘yetenek yönetimi’ ve ESG geliyor.
MURAD BAYAR
IC Holding CEO
- Berkman’ın seçimi
Kararı etkileyen faktörler, konunun başlığına göre değişir. Üstelik zamana göre de farklı faktörler öne çıkabilir. Ancak şu an itibarıyla benim kararlardaki faktörleri sıralamam şöyle: Finans, büyüme, yetenek, inovasyon, sağlık ve sürdürülebilirlik.
GÜLDEM BERKMAN
Amgen Türkiye CEO
