“Gaye odaklı iyi güç mümkün”

YAZI: GÜLDENİZ AYRAL

Son sekiz yılı CEO’luk görevinde olmak üzere 40 yıl boyunca IBM’de çalıştıktan sonra 2020 yılında emekli olan Ginni Rometty, öğrendiklerini, liderlik ve çalışma hayatı boyunca çıkardığı dersleri anılarıyla da birleştirerek bir kitap yazdı. Geçtiğimiz mart ayında yayınlanan “Good Power: Leading Positive Change in Our Lives, Work, and World” adlı kitap Rometty’nin kişisel geçmişine, çalışma hayatına, ‘güç’ten iyilik için nasıl yararlanılacağına ve iş dünyasının beceriye dayalı bir iş gücünü benimsemesi ihtiyacına ışık tutuyor.

Chicago’da orta sınıf bir ailede yetişen Rometty’nin hayatındaki ilk zorluk babasının evi terk etmesiyle olmuş. Kendisinden küçük üç kardeşiyle ilgilenmek zorunda kalan Rometty, “Aslında o olayın öncesinde bile kadınların kendi kendilerine yetebilen, bağımsız bireyler olmaları gerektiğine inanıyordum” diyor.

Northwestern Üniversitesi bilgisayar bölümünden mezun olduktan sonra, ilk olarak okul ücretini ödemesine yardımcı olan General Motors’a katıldı. 1981 yılında ise IBM’de sistem mühendisi olarak göreve başladı. Birkaç yıl içinde küresel satış, pazarlama ve stratejinin başına geçti. Artık sektörde iyi bir satış elemanı, hikaye anlatıcısı ve iletişimci olarak biliniyordu. 2012 yılına gelindiğindeyse IBM’in CEO’su oldu.

IBM’in tepesindeki sekiz yılda yarı iletken üretimi ve yazılım işleri de dahil olmak üzere şirketin düşük gelir getiren bölümlerini elden çıkardı. Açık kaynak yazılım öncüsü Red Hat dahil 68 şirket satın almasını gerçekleştirdi. Yüz yıllık IBM’in dönüşümünü sağlamak için bulut sistemleri, yapay zeka, kuantum bilgisayarlar gibi alanlara önem verdi. Ancak şirketin gelirleri istendiği gibi yükselmedi. Üst üste 22 çeyrek boyunca düşen ciro ve IBM hisselerinde Rometty dönemi boyunca gerçekleşen yüzde 25’lik değer kaybı sonucu görevden çekildi.

Rometty kitabında yine de o zaman verdiği kararların “uzun dönemli doğru kararlar” olduğunun ve “yapılması gerekeni” yaptığının altını çiziyor. Eski CEO, kitabında değindiği “iyi güç”le ilgili fikirleri ve günümüz liderlerine mesajlarını Fast Company dergisine anlattı.

GÜCÜN İYİ TARAFI

Aslında en başta kitap yazmayı hiç düşünmemiştim. Arkadaşlarımın bu konuda bana önerileri oldu. Babam ben küçük yaştayken evi terk etmişti ama ben IBM’in CEO’su olacak kadar iyi bir seviyeye gelmiştim. Bu yüzden bu yolculuk boyunca öğrendiğim dersleri düşünmeye başladım. Bunların çoğu, büyük sorunları çözmekle ilgiliydi. Bugün dünyada pek çok büyük sorun olduğu doğru.

Bugün insanlar ‘güç’ hakkında düşündüklerinde bu onlarda genel olarak negatif bir çağrışım yapıyor. Benim zor şeyleri ‘iyi güç’le yapabileceğinize dair bir görüşüm vardı. Yani bu yüzden kitabın adı “Good Power” (İyi Güç) oldu. Kitabım, ‘iyi güç’ün araçlarını ve zor işlerin gerçekten nasıl yapılacağına dair ipuçlarını içeriyor. Yani zor işleri saygılı, korkusuzca yapmak, gerilimi kucaklamak ve ilerlemeyi kutlamakla ilgili.

Kitabı yazmanın en zor kısmıysa, kimsenin işin sadece akademik tarafını duymak istemiyor olmasıydı. Herkes kişisel yönlerinizi, öğrendiklerinizi, hatalarınızı, duygularınızı duymak istiyor. Bu nedenle tüm dünyanın okuyacağı şekilde özgün olmak ve kendimi savunmasız bırakmak kitabı yazma sürecinin en zor kısmıydı diyebilirim.

DOĞRU KULLANMAK GEREK

Herkesin “iyi güce” sahip olduğunu düşünüyorum. Önce küçük başlar. Yani kendimizi değiştirecek güce sahip olduğumuzu anlarız. Sonra diğer insanları da geliştirebileceğimizi görürüz. Başladığımızda sadece ‘benim gücüm’ ya da ‘senin gücün’dür. Ama sonra bu ‘biz’in gücü olur. Nihayetinde de toplumu değiştirme gücü haline gelir.

Bence herkes gücün zamanla büyüdüğünü ve dünyada gerçek bir etki yaratma yeteneğine sahip olduğunu anlamalı. Bu yüzden beceriler, yetenekler önce gelir. Sadece ABD’de değil, dünya çapında da insanları sadece üniversitelerine bakarak değil, yeteneklerine göre işe alacak bir strateji izledim. “İyi gücümü” bu yönde kullandım. Çünkü, dünyadaki pek çok insanın üniversite diploması yok ama yine de bir beceri öğrenip iş hayatına başlayabilirler.

Sonuç olarak hepimizin başladığı yer fikirdir. Şu anki hayatımız, onu nerede bitireceğimizi belirlememeli. Bu yüzden iyi gücü kullanmak; insanların hizmetinde olmak, inanç inşa etmek, sonra zor bir şeyle karşılaşıldığında onu nasıl değiştireceğini, ona karşı nasıl dayanacağını bilmektir.

GAYE ODAKLILIK ŞART

Gaye odaklı olmanın, moda bir kelime olduğunu düşünmüyorum. Bunun bir nedeni belki de 100 yıldan daha eski bir şirkette çalışmış olmamdır. Belki de bir şirketin bu kadar yıl yaşamasının tek nedeni, güçlü bir amacı olmasıdır.

Bana göre amaç, insanlara, istediklerini yapmalarının sebebini verir. Neden işe gelmeliler? Bir şeyi yapmak için neden kalplerini, ruhlarını ve zamanlarını harcasınlar? Bana göre insanların işe gelme sebebi gayedir.

Müşterilerin bir şirketten satın alma kararı vermesinin nedeni budur. Bir topluluğun, şirketin büyümesine ve orada yaşamasına izin vermesinin nedeni de budur. Gaye odaklılık zorunlu bir şey. Günümüzde her bir lider, şirketin amacına inanç oluşturmak için zaman harcamalıdır.

KADINLARI DAHİL EDEBİLMEK!

Ben üniversiteden 1970’li yıllarda mezun oldum. O zamanlar ve hatta bugün bile, teknolojide o kadar çok kadın yoktu. Uzun yıllar boyunca, ‘Lütfen bana bir kadın olarak bakmayın. Beni bir profesyonel olarak görün ve öyle yargılayın’ derdim. Ama sonra, herkes için önemli olduğunu düşündüğüm bir şey fark ettim. İnsanlar bana bir rol model olarak bakıyordu ve benim bunu gerçekten içselleştirmem gerekiyordu.

Çünkü, kadın liderler, teknolojide kadın liderlik hakkında konuşmaya pek istekli değillerdi. Oysa, yapabileceğiniz en önemli şeylerden biri, diğer insanlar için bir rol model olmaktır. Tanıdığım birçok kadın bunun hakkında konuşmak bile istemiyor. Ancak, yine de diğer insanların, başka bir şeye dönüşmelerinin mümkün olabildiğini görmeleri çok önemli. Özellikle rol model olmak için, önce başaranları görmeniz lazım.

Bu konuda üç şey söyleyebilirim. Birincisi, “çeşitlilik” içeren bir iş gücünün iyi bir iş gücü olduğuna inanmalısınız. Ben her zaman bu tip ekiplerin daha iyi iş çıkardığına inandım. Kadınları sadece teknoloji alanında değil, iş gücünde tutmanın önemli olduğunu görüyorum. İkinci konuyu da bu nedenle önemsiyorum. Burada “esnekliğe” dikkat çekmek istiyorum. Çünkü, dünyanın birçok yerinde kadınlar hâlâ çocuk, aile ve yaşlı bakımından sorumlu. Yani ne yaparsanız yapın, bu esnekliği sağlarsanız onları iş gücüne geri getirebilirsiniz.

Son olarak çoğu şirket başlangıçta kadınları erkeklerle eşit oranda işe alıyor. Ancak zamanla kadınların sayısı azalıyor. IBM’de keşfettiğim konulardan biri de “kendine güven” konusundaki sıkıntıydı. Bu yüzden 90 günlük bir “geri dönüş çalışma seti” teklifi hazırladık. “İşle ilgili bilgilerinizi tazeleyeceğiz. Dilediğiniz kadar kısa veya az kalabilirsiniz” dedik. Pek çok kadın geri döndü ve “Haklısınız, bilgilerimi o kadar da unutmamışım. Artık işe geri döneceğime eminim” dedi. Bu, fikirlerden sadece biriydi, daha çok var. Demek ki asıl mesele kadınları iş gücünde tutmakla ilgili.

YAPAY ZEKA VE GÜVEN

IBM’deyken, ilk günlerinde yapay zekayla da ilgileniyordum. ‘İyi teknolojinin savunucusu olun’ dediğimde, teknolojinin olumlu ve olumsuz yönlerini aynı anda proaktif bir şekilde yönetmeniz gerektiğini anlatmak istiyorum. Yani ‘önce iyi taraflarını kullanalım, negatif taraflarıyla sonradan ilgileniriz’ dememek lazım.

Şimdi bu yapay zeka olayında da tüm bu yeni teknolojinin şimdiden proaktif şekilde yönetilmesi gerektiğini düşünüyorum. İyi teknolojinin vekili olup, şirketinizde teknolojiyi, özellikle de yapay zekayı yaygınlaştıracaksanız, müşterilerinizin ve çalışanlarınızın teknolojiye olan güvenini oluşturmaya odaklanmalısınız. Açıkçası şu anda ChatGPT ile bu tartışmanın tam ortasındayız. Onu nasıl kullandığınızı ve ne tür problemlerde gerçekten ciddi bir yardımcı olduğunu anlatmak gerekir. Yani iyi teknolojinin vekili olmak sadece iyi yönlerini öne çıkarmak değil, olumsuzlukları da yönetmeyi gerektiriyor.

BÜYÜME VE RAHATLIK

Hayatım boyunca öğrendiğim ve herkese yararı dokunabilecek bir başka dersin de ‘büyüme’ ve ‘rahatlığın’ asla bir arada var olmadığı düşüncesi olduğunu söyleyebilirim. Bence belirsizliklerle dolu bir dönemden geçtiğimiz bugünlerde hatırlanması gereken bir şey. Çünkü kendinizi rahatsız hissediyorsanız bu bir şeyler öğrendiğiniz anlamına gelir. Bu nedenle riski, meydan okumayı ve rahatsızlığı iyi bir şeyle ilişkilendirmeye başlayın. Bu, öğrendiğiniz anlamına gelir, bu nedenle büyüme ve rahatlık asla bir arada olmaz.

IBM’DE ÖĞRENDİĞİM 3 DERS

1. Değişimi yönetmek
   IBM’de çalıştığım süre boyunca birçok şey öğrendim. Sadece üçünü seçmek zorunda kalsaydım, ilk olarak ‘değişim’ derdim. Ama değişim yaparken en önemli şey, nelerin değişmesi ama diğer yandan da nelerin kalıcı olması gerektiğini bilmektir. Bence şirketler hızlı bir şekilde değiştiğinde, şirketin ruhunun aynı kalıp kalmaması gerektiği sorusunu çok sık sormuyorlar.
2. ‘Nasıl’a odaklanmak
   İkinci ders, şirkette sadece ne yapıldığına değil, işlerin nasıl yapıldığına odaklanmak. Yani ‘nasıl’ sorusu önemli. Çünkü günümüzde sadece ihtiyacın olan şey değil, hız, tüketimcilik gibi birçok şey de önemli.
3. ‘Öğrenme isteği’ne göre işe alın
   Birini işe alacağınız zaman mevcut beceri setinden ziyade kişinin ‘öğrenme isteğini’ kriter almak en iyisidir. Yani şu anda ne bildikleri ya da hangi üniversiteden mezun olduğu o kadar da önemli değil çünkü dünya o kadar hızlı değişiyor ki… Teknoloji de öyle… Bu yaklaşım, çalışanların uyum sağlamasını ve sektördeki değişikliklere ayak uydurabilmesini sağlar. Başka bir deyişle, başarılı ve sürdürülebilir bir iş gücü oluşturmak için sürekli öğrenme zihniyetine sahip kişileri işe almak çok önemlidir.

“OLİMPİK ÖĞRENCİLİK LİDERİN İLK ÖZELLİĞİ”

• Bence günümüz liderlerinin birinci özelliği bitmeyen bir meraka sahip ve sürekli öğrenen olimpik bir öğrenici olmalarıdır. Günümüzde her şey çok hızlı değişiyor, her gün yeni bir şey çıkıyor. O yüzden ‘olimpik öğrencilik’ ilk sırada yer almalı. Sonrasında beceri ve yetenekler gelebilir. Ve tabii zorluklara dayanıklılık da iyi bir liderin en önemli özelliklerinden biri.

GELECEKTE AYAKTA KALACAK ŞİRKETLERİN 3 ÖZELLİĞİ

1. ÖZGÜNLÜK Şirketler ve liderleri özgün olmalı. Bu bence kesinlikle en üst sırada çünkü insanların, işverenlerinde ne aradıklarına dair yapılan anketlerde hep en üst sıralarda özgünlüğün olduğunu gördüm.
2. İYİ TEKNOLOJİ SAVUNUCUSU Tüm şirketler ‘iyi teknolojinin” temsilcisi olmalı. İster ‘iyi teknolojiyi’ geliştirsin isterse sadece kullansın onun savunucusu, koruyucusu olmak önemli.
3. UZUN VADELİ KARARLAR ALANLAR Sadece kısa vadede değil, uzun vadede de fayda sağlayacak kararlar vermeye istekli olmak gerekiyor.