Platform ekonomisinin yükselişi

YAZI: MEHTAP DEMİR

Yazar Michael A.Cusumano, Annabelle Gawer ve David Yoffie ile beraber kaleme aldığı, platform ekonomisi ve dijital inovasyonu odağına alan ‘Business of Platforms’ kitabında, platform şirketlerinin dünyanın en değerli ve ilk trilyon-dolarlık şirketleri olduğunu kaydediyordu: “Dijital çağda tüm yöneticiler ve girişimciler iki dünyada yaşamayı öğrenmelidir: Geleneksel/Konvansiyonel Ekonomi ve Platform Ekonomisi.”

Son yıllarda tüm dünyada ‘platform ekonomisinin’ yükselişinden söz ediliyor. Öyle ki, platformlar 21’inci yüzyılın en önemli iş modellerinden biri haline geldi. Michael A.Cusumano’ya göre, ticari amaçlarla faaliyet gösteren platformların başarısının ardında, genellikle bir endüstri veya ekosistem düzeyinde faaliyet göstermeleri yatıyor. Bu şirketler, bireyleri ve kuruluşları bir araya getirerek, ‘etkileşime girmelerini’ ve inovatif fikirler üretmelerini sağlayarak değer yaratıyorlar. Cusumano, “Platformlar, geleneksel şirketlerde gördüğümüzün çok ötesinde bir ekonomik değer yaratıyor” diye konuşuyor.

İKİ TÜR PLATFORM

Michael A.Cusumano’ya göre platformlar iki türe ayrılıyor. İlki, üçüncü taraf şirketlerin temel bir ürün veya teknolojiye tamamlayıcı ürün ve hizmetler eklemesini sağlayan ‘İnovasyon platformları’. Bu türde Google Android ve Apple iPhone işletim sistemlerinin yanı sıra, Amazon Web Hizmetleri de yer alıyor. İkinci grupta yer alan ‘İşlem platformları’ ise bilgi, ürün veya hizmet alışverişini mümkün kılıyor. Başlıca örnekleri arasında Amazon Marketplace, Airbnb ve Uber yer alıyor.

Michael A.Cusumano, “Dünyanın en değerli 6 şirketinden 5’i bu tür platformlar üzerine kurulu” diyor ve devam ediyor: “20 yıla dayanan veriler üzerinde yaptığımız analizde, Global 2000’de platform şirketleri arasında ‘halka açık’ 43 şirket tespit ettik. Bu şirketler, platform modeline dayanmayan muadilleriyle aynı düzeyde (yaklaşık 4,5 milyar dolar) yıllık gelir elde etti. Ancak çalışan sayısı diğerlerinin yarısı kadardı. Ayrıca iki kat daha fazla işletme kârına ve çok daha yüksek piyasa değerlerine ve büyüme oranlarına sahiptiler.”

İNOVASYON PLATFORMU FARKI

Platform ekonomisinin en başarılı örneklerinin başında, Amazon pazaryeri gibi iyi bir dijital strateji yaratanlar ve Amazon Web Services gibi inovasyon platformları geliyor.

Amazon Web Services (AWS) Ülke Müdürü Burak Aydın, platform ekonomisinin tüm dünyada kendine önemli bir yer edindiğini ve özellikle perakende, ulaşım ve konaklama gibi birçok geleneksel sektörde ezberleri bozarak, kendi alanlarında lider dünya markaları çıkardığına işaret ediyor:

“Platformlar, işletmelerin daha geniş bir müşteri kitlesine ulaşma konusunda yeni fırsatlar yaratmakla beraber, platformların sağladığı kolaylık ve düşük maliyet nedeniyle müşteriler tarafından daha çok tercih ediliyor. Bulut temelli olan, çoğunlukla bulutta doğan, bu başarılı şirketler bugün dünya ekonomisinin önemli bir parçası konumunda.”

Burak Aydın, teknoloji ve inovasyon perspektifinden, AWS’nin de platform hizmeti sunan bir şirket olduğunun altını çiziyor:

“Bir platform aracılığıyla farklı teknoloji ve servisleri müşterilerinin inovasyon ihtiyacını karşılamak için sunuyor. Bu aynı zamanda bugünlerde oldukça popüler olan üretken yapay zeka yaklaşımımızın da bir parçası. Biz üretken yapay zekanın da tek bir model üzerinden ilerlemesi yerine bir çok farklı üretken yapay zeka modellerinin yani LLM’lerinin bir platform aracılığı ile müşteri ihtiyaçlarına sunulması gerektiğine inanıyoruz çünkü biliyoruz ki tek bir modelin bütün ihtiyaçları karşılaması çok zor.”

HAYATIMIZA BÜYÜK ETKİ

Platform ekonomisinin bir diğer başarılı örnekleri arasında Uber gibi ‘dijital yerliler’ de bulunuyor. Uber Türkiye CEO’su Neyran Bahadırlı’ya göre, platform ekonomisi, son yıllarda yaşadığımız dijital ve teknolojik dönüşüm ile paralel büyüyerek gelişmeye devam ediyor. Sadece ekonomileri ve şirketlerin iş yapış şekillerini değil, aynı zamanda tüketici davranışlarını etkilediğini söylüyor:
Bahadırlı şöyle devam ediyor:

“Uber, platform ekonomisinin yarattığı dönüşüme güzel bir örnek ve 2010 yılında basit bir sorunu çözmek için ortaya çıktı: Tek bir tuşa basarak nasıl yolculuk yapılabilir? O günden bugüne, insanları gitmek istedikleri yere yakınlaştıran çeşitli ürünler geliştirmeye devam etti.

İnsanların, yemeklerin, eşyaların şehirlerde nasıl taşındığını değiştiren Uber, dünyaya ulaşımda yeni imkanlar yaratan global bir teknoloji platformu haline geldi. Uber, bugün 70 ülkede, 130 milyondan fazla aktif kullanıcısı ile aylık 6.5 milyon aktif sürücü iş ortağına fırsatlar sunmaya devam ediyor.”

YEMEKSEPETİ’NİN GÜCÜ

Türkiye’de platform ekonomisinin en iyi örneklerinden birini de Yemeksepeti oluşturuyor. Şirket, 100 bin iş ortağıyla, her gün 30 milyonun üzerinde kullanıcı kitlesine ulaşıyor. Bu erişim, Yemeksepeti’nin platform ekonomisindeki yerini ortaya koyuyor.

Yemeksepeti CEO’su Mert Baki, “Platform ekonomisinin gücü ve yükselişi iş modelimiz için hayati öneme sahip” diyor ve ekliyor: “Platformumuz, restoranlar ve yerel satıcılar için sadece bir satış kanalı değil, aynı zamanda işlerini büyütmek ve dijitalleşmek için bir fırsat sunuyor.”

Yemeksepeti Mahalle’yi 2021’de açtıklarına ve ücretsiz altyapı desteği vererek birçok yerel zincir marketini ve küçük esnafın işlerini e-ticarete taşıdıklarına dikkat çeken Baki, şunları ekliyor:

“Bu destek sayesinde 10 binin üzerinde işletmenin dijitalleşmesine katkıda bulunduk. Yemek tarafından bir örnek vermek gerekirse, Nar uygulamamızla, markalarla iş birlikleri yaparak, üye restoranlarımıza gıda, temizlik, akaryakıt ve mutfak malzemesi gibi ürün veya hizmetlerde verimlilik ve tasarruf imkânı sunuyoruz. Kullanıcılarımıza çeşitli mutfaklar ve ürünler sunarken, iş ortaklarımızın pazarlarını genişletmelerine ve işlerini daha verimli yürütmelerine yardımcı oluyoruz.”

PERAKENDE İÇİN ANLAMI

Araştırmalara göre, platform stratejisi özellikle perakende sektörü için kritik. Araştırma şirketi Insider Intelligence, e-ticaret satışlarının 2025 yılına kadar 7.4 milyar dolarlık bir değerle küresel perakende satışlarının yüzde 24’ünü oluşturacağını öngörüyor. Dijital alışveriş yapanların sayısındaki artış Covid-19 pandemisinin zirvesindeki yükselişin ardından yavaşlasa bile, online tüketicilerin oranının 2021’de yüzde 32’den 2025’te yüzde 34’e çıkması bekleniyor. Başka bir deyişle, 8.2 milyarlık dünya nüfusunun 2.77 milyarlık kısmı online alışveriş yapacak. Platformların değer yaratma vaadi sadece eticaret değil, büyük perakende şirketleri için de kritik önemde.

Singer Türkiye Genel Müdürü Sinem Kınran Parlak, perakendedeki gelişimini şöyle özetliyor:

“Platform ekonomisi, özellikle 2008 krizi sonrası dünya ekonomisinde payını hızla artırarak teknoloji ve inovasyon geliştiricilerinin yeni pazarlama sektörüne yön vermelerini sağladı. İçerik geliştiricilerinin, küçük ölçekli perakendecilerin ve büyük şirketlerin, maliyetlerini bu alanda daha fazla düşürmeye çalışmaları, bir yandan alanı geliştirirken diğer yandan şirketlerin personel sayısını düşürmelerine neden oldu ve eski sistem alışverişin payını azalttı.

Şirket olarak bizim de böyle platformlarla iş birliğimiz artarak devam ediyor. İnsanların algıları dijital alanlara kaydıkça, bu platformların daha da artacağını, alışverişin ve taleplerin bu sektördeki öncü platform üreticileri tarafından belirleneceğini öngörebiliriz.”

YAPAY ZEKA NEYİ DEĞİŞTİRECEK?

TEB Bireysel ve Özel Bankacılık Kıdemli Genel Müdür Yardımcısı Gökhan Mendi’ye göre platform ekonomisinin gücü bankacılık alanında da çok önemli.

“Platform bankacılığı” kavramının yükselişine işaret eden Gökhan Mendi, “Bu gibi yeni gelişmelerle bankaların kendi uygulamalarıyla çizdiği sınırların yakın zamanda ortadan kalkacağını düşünüyoruz” diye kaydediyor.

Mendi’ye göre bu modelin bankacılıkta kritik bileşenlerinden biri ise “dijital bankacılık” uygulamaları. Mendi şöyle devam ediyor:

“Dijital bankacılık stratejisi son yıllarda özellikle bireysel bankacılık müşterileri için mobil bankacılık stratejisi demek. Bugün bireysel dijital müşterilerimizin yaklaşık yüzde 85’i sadece CEPTETEB Mobil’den işlem yapıyor. Günlük bankacılık işlemlerinde ise CEPTETEB Mobil’in payı her gün artıyor. Bu nedenle sadece dijital kanallarda değil; tüm bankada hemen her projede önceliğimiz, projenin ilk ve belki de sadece mobil bankacılık kanallarımızdan sunulmasını sağlamak.”

Mendi’ye göre bu iş modellerinin gelişimini besleyecek esas faktör ise yapay zeka olacak.

Hepsiburada CEO’su Nilhan Onal Gökçetekin, Türkiye’nin teknolojik gelişmelere ve dijitalleşmeye son derece hızlı bir şekilde adapte olan bir ülke olduğunu hatırlatarak bu durumun, e-ticaret sektörünün ve dolayısıyla platformların da geleceğini şekillendirdiğine işaret ediyor:

“İleri teknolojiler ve yapay zeka, müşteri deneyimini iyileştirmede kritik rol oynayacak. Ayrıca, e-ticaretin geleceğinde dijital ödeme çözümleri ve müşteri ihtiyaçlarına yönelik özelleştirilmiş hizmetler ön plana çıkacak.”

DİJİTAL İLE SINIRLI DEĞİL

Yemeksepeti CEO’su Mert Baki’ye göre platform ekonomisinin geleceği, sadece dijital alanlarla sınırlı değil. Dijital ve fiziksel dünyaların entegrasyonu, bu ekonominin geleceğini şekillendirecek:

“Teslimatta kullandığımız otonom robot YEBO gibi teknolojilerle, hem dijital platformumuzu hem de lojistik süreçlerimizi optimize ediyoruz. Bu entegrasyon sayesinde, hem kullanıcı deneyimini zenginleştiriyor hem de verimliliğimizi artırıyoruz. Platform ekonomisinin sadece dijital alanlarda değil, genel iş yapış biçimlerimizde de önemli değişikliklere yol açacağını düşünüyorum.”

Chippin Genel Müdürü Sabri İnci de platform ekonomisinin yalnızca dijital alanlar için geçerli olmayacağı görüşünde. İnci, “Büyük verinin toplandığı ve analiz edildiği her ortamda dijital ve fiziksel dünya arasındaki sınırları ortadan kaldırarak Nesnelerin İnterneti (IoT) gibi teknolojilere de entegre olacak” diye konuşuyor.

Chippin CEO’su Sabri İnci’ye göre platform ekonomisi, yapay zeka ve makine öğrenmesi teknolojilerinin gelişimiyle daha verimli hale gelecek. 2024 yılı, veri odaklı rekabetin artmasıyla daha fazla iş birliği, paylaşım ekonomisi ve sürdürülebilirliğin yılı olacak. İş birliği yapan, paylaşan, çoğaltan, katma değer sağlayan, platform ekonomisi fırsatlarını değerlendiren markalar rekabette öne geçecek.

“Platform ekonomisinin fiziksel dünyaya yakınsayacağı alanlardan bir tanesinin ‘mobilite’ olabileceğini öngörüyorum” diye kaydeden İnci şöyle devam ediyor:

“Fiziksel dünya, platform ekonomisiyle daha verimli, etkili, yaşanabilir bir yer haline gelecek. Platform ekonomisi, enerji, üretim, sağlık, lojistik ve tarım gibi çeşitli sektörlerde kaynak verimliliğini destekleyecek.”

“BAŞARISIZLIK ORANI YÜKSEK”

MICHAEL A.CUSUMANO
YAZAR

• ZORLU YARIŞ Başarılı bir platform işi yaratmak o kadar da kolay değil. “Platformania” dediğimiz şey, şirketlerin bir bölgeyi güvence altına almak, network etkilerinden yararlanmak ve o pazara giriş bariyerlerini yükseltmek için ‘ilk hareket eden’ olmak zorunda hissettikleri bir arazi kapma yarışına benziyor. Uber’in dünyanın her şehrini fethetmeye yönelik çılgınca çabaları ve Airbnb’nin küresel ölçekte oda paylaşımını mümkün kılma arzusu son zamanlardaki en belirgin iki örnektir.
• 4.9 SENE Platformlar endişe verici bir oranda başarısız oluyor. 209 başarısız platformun kurucusuyla görüştük. Başarısız platformların ortalama ömrü 4.9 yıl. Birçok gig ekonomisi platformu ise 2-3 yıl içinde çöktü çünkü yeterli kullanıcıya veya finansmana sahip değillerdi.
• 4 HATA En yaygın hatalar dört kategoride toplanıyor: Pazarın bir tarafında yanlış fiyatlandırma, kullanıcılar ve ortaklarla güven geliştirememe, rekabeti vaktinden önce bırakmak ve pazara çok geç girme.

 

AI VE WEB3 HIZLANDIRACAK

BURAK AYDIN
AWS TÜRKİYE ÜLKE MÜDÜRÜ

1. WEB3 Öte yandan sadece üretken yapay zeka değil Web3 teknolojileri de olgunluk aşamasına ulaştığında ciddi anlamda yeni uygulama ve özellikler çıkartmaya gebe.
2. GEN AI Özellikle üretken yapay zekanın devreye girmesi ile platformların yetkinlikleri çok daha üst seviyeye çıkacak. Müşterileri daha iyi anlayan, stokları daha iyi yöneten, daha iyi hizmet sunmaya çalışan platformları birbirleriyle yarışırken görmeye devam edeceğiz.
3. TEKNOLOJİ Platform ekonomisinin geleceği, birçok değişken faktöre bağlı ancak, teknolojik gelişmelerin hızla devam etmesi, bu alandaki değişimleri hızlandırabilecektir.

 

PLATFORM EKONOMİSİNİN GÜCÜ

• %50.4: EY anketine katılan şirketlerin yarıdan fazlası, platform modelleri sayesinde 3 yıl içinde maliyetlerini azaltacaklarına inanıyor.
• %40: EY’nin araştırmasına göre, platformlar gelir yaratmada çok başarılı. Teknoloji şirketlerinin yüzde 40’ı platform modeliyle yeni gelir akışı yarattı.
• 60 TRİLYON DOLAR: McKinsey’nin araştırmasına göre, gelecek 6 yılda, dijital platformlar, global ticari aktivitenin yüzde 30’unu yaratacak ve 60 trilyon dolara ulaşacak.
• 50 MİLYON: GlobalOutlook’un verileri, 2016 yılında platformlarda 8.5 milyon farklı ürün/hizmet olduğunu, 2018’de ise 15 milyona ulaştığını gösteriyor. 2023 tahmini, 50 milyonu geçtiği yönünde.

 

“MEMNUNİYET VE SADAKAT”

SABRİ İNCİ
CHIPPIN GENEL MÜDÜRÜ

“Platform ekonomisinin sürdürülebilirliğinin kalbinde müşteri memnuniyeti ve sadakati yer alıyor. Müşteri sadakati arttıkça platform ekonomisinin sağlıklı gelişimi önlenemez bir hıza ulaşacak. Bu nedenle etkili sadakat programları yürütüyor olmak platform ekonomisindeki oyuncular için önemli başarı faktörlerinden biri haline gelecek.”

 

DİNAMİK VE YENİLİKÇİ

NİHAL ONAL GÖKÇETEKİN
HEPSİBURADA CEO

• ERİŞİLEBİLİRLİK Platform ekonomisi, bizim gibi online pazar yerlerine, farklı satıcıların ve geniş bir müşteri kitlesinin bir araya gelmesini sağlayarak, çeşitlilik ve erişilebilirlik açısından büyük avantajlar sunuyor.
• ÜRÜNLER Bu sayede, müşterilerimize sadece bir tıkla ulaşılabilir geniş bir ürün yelpazesi sunuyoruz ve satıcılarımız da ürünlerini daha geniş bir kitleye sunma fırsatı buluyorlar.
• DEĞER Teknolojik inovasyonlar ve dijitalleşme trendlerine hızla adapte olarak, müşteri ve satıcı arasında bir köprü görevi görüyor, aynı zamanda ekosistemimizdeki her bir katılımcı için değer yaratıyoruz.
• YENİLİKÇİ Yatırımlarımızı sadece teknoloji ve lojistik alanlarında değil, aynı zamanda fintek çözümlerimiz olan Hepsipay gibi hizmetlerde de artırıyoruz. Bu sayede, kullanıcılarımıza ve iş ortaklarımıza daha etkili ve yenilikçi hizmetler sunmayı amaçlıyoruz.