Rauf Ateş
YAZI: M.RAUF ATEŞ
Türkiye’nin önde gelen bankalarından birinin genel müdürüne, “İş dünyasında dikkatinizi çeken en önemli 3 gelişmeyi paylaşır mısınız?” sorusu yöneltildiğinde, verdiği yanıtlar arasında “savunma sanayisi” dikkat çekiyordu. Ona göre, kamunun bu alana ilgisi zaten biliniyordu. Ancak son birkaç yıldır, büyük gruplar başta olmak üzere özel sektörden ciddi bir yatırım ilgisi vardı.
Rakamlar da bunu destekliyordu. 2014 yılında ‘havacılık ve savunma’ sanayisine yönelik proje sayısı 361 idi; 2024 yılında ise 1200’e yaklaştı. Aynı sürede sektörün cirosu yaklaşık 5 kat arttı.
Bu büyük ilgi, bulunduğu coğrafya ve etrafındaki çatışma riski nedeniyle Türkiye’ye özgü değil. Avrupa Birliği (AB) ve ABD dahil çok sayıda coğrafyada benzer eğilimler gözlemleniyor. Bu konudaki uzman kuruluşlar ve danışmanlık şirketlerinin raporları, bu eğilimi artan risklere bağlıyor. İsveç merkezli Stockholm International Peace Research Institute’e göre, 2024 yılında 59 ülke savaş halindeydi. 2019’da ise bu rakam 27 idi.
Başta Ukrayna, Körfez bölgesi ve Afrika olmak üzere devam eden çatışmaların da etkisiyle global savunma harcamaları 2023 yılında 2.4 trilyon doları aştı. Deloitte’ın araştırmasına göre, çatışmaların yanı sıra teknolojideki gelişmelerin de etkisiyle sektör yeniliklerle büyümeye devam edecek.
Stockholm International Peace Research Institute, 2024 yılında askeri harcamaların 2.7 trilyon dolara ulaştığını tahmin ediyor. Enstitü’ye göre askeri harcamalar 10 yıldır aralıksız artıyor ve en çok harcama yapan ilk 15 ülke de hız kesmedi. Yapılan harcamalar sonucunda savunmanın milli gelirden aldığı pay da yüzde 2.5’a yükseldi.
NATO’NUN ETKİSİ ÖNEMLİ
Hükümetlerin savunma sanayisine yönelik yatırımları son 2 yıldır büyük bir ivme kazandı. Dünyanın en büyük savunma organizasyonu NATO, 2023 yılında 1 milyar dolarlık teknoloji yatırımı amaçlı İnovasyon Fonu’nu kurduğunu açıkladı.
ABD hükümeti, savunma sanayine 150 milyar dolarlık araştırma ve geliştirme yatırımı yaptı. Bu, son 5 yılda savunma sanayine yapılan yatırımlarda yüzde 55’lik artış anlamına geliyor. Aynı dönemde Japonya’da Savunma İnovasyon ve Teknoloji Enstitüsü kuruldu. İngiltere ise bu sektöre yönelik yatırımlarını genişletmenin bir parçası olarak Savunma İnovasyonu İnisiyatifi’ni duyurdu.
Bu büyük ilgi, ekosistemi de büyütüyor. Sadece Avrupa’da 2 bin 764 savunma sanayisi şirketi faaliyet gösteriyor. Avrupa’daki savunma sanayi şirketlerinin üye olduğu ASD (The Aerospace, Security & Defence Industries Association of Europe) bünyesinde 17 ülkeden 3 bin şirket bulunuyor. Dünyadaki savunma şirketi sayısının da 45 bin düzeyinde olduğu tahmin ediliyor.
YENİ GİRİŞİMLER GELİYOR
Devletlerin yanı sıra özel sektörün de savunma sanayisine ilgisi artarak devam ediyor. McKinsey’nin araştırmasına göre global risk sermayesi şirketlerinin yatırımları, bir önceki yıla kıyasla yüzde 33 oranında artarak 2024’te 31 milyar dolara ulaştı. Önemli yatırım alanları arasında 12 milyar dolarla yapay zeka, 4 milyar dolarla yeni nesil iletişim ağları ve yine aynı miktarla otonom sistemler öne çıkıyor. Yenilenebilir enerji kaynakları 3 milyar dolar, biyoteknoloji ise 2 milyar dolar yatırım aldı.
Benzer bir ilgi startup tarafında da gözleniyor. Crunchbase’in verilerine göre savunma teknolojisi startup’ları 2024 yılında 3 milyar dolarlık yatırım aldı. Bu rakam 2022’de 2.6 milyar dolar idi.
McKinsey’nin bir başka araştırması ise ABD ile Avrupa’yı karşılaştırıyor. Buna göre, Avrupa’da startup’lara 2021-2024 arasında 2.1 milyar dolarlık yatırım yapıldı. ABD’li startup’lar ise aynı dönemde Avrupa’nın 2.4 katı düzeyinde, yani 5.2 milyar dolara yakın yatırım çektiler. Tracxn’e göre dünyada 8 adet “unicorn” (1 milyar dolar değerlemeyi aşan) startup bulunuyor. Bunlar arasında 30.5 milyar dolarlık değerleme ile Anduril, 12 milyar doları yakalayan Helsing ve 5.3 milyar dolardan yatırım alan Shield AI öne çıkıyor.
TÜRKİYE ÜS OLUYOR!
Türkiye’nin ilk savunma sanayisi yatırımı, 1938 yılında Nuri Kığılı Paşa tarafından yapıldı. Zeytinburnu’ndaki bir kömür deposunu satın alıp tabanca fabrikasına dönüştüren Nuri Kığılı, bu fabrikada tabanca, mermi ve çeşitli askeri malzemeler üretti. 1946 yılında ise fabrikasını genişletmek amacıyla Sütlüce’ye taşıdı. Burada üretilen mühimmat ve tabancalar Mısır, Pakistan ve Suriye gibi ülkelere satılarak ilk ihracat da gerçekleştirildi. Ancak 1949 yılında fabrikada gerçekleşen (Sabotaj olduğu düşünülüyor) patlama sonucu hayatını kaybedinceye kadar üretime devam edebildi.
Sektördeki ilk büyük kamu yatırımı ise 8 Mart 1950 yılında Ankara’da kurulan Makine ve Kimya Endüstrisi (MKE) oldu. İlk yıllarında ‘Uğur 44’ adlı tek motorlu uçak da üreten MKE, sonraki yıllarda askeri mühimmat üretiminde bölgenin büyük aktörleri arasında yerini aldı.
1975’te Aselsan’ın kuruluşuyla ivme kazanan savunma sanayi yatırımları, son yıllarda hızlı büyüme sürecine girdi. Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayi Başkanlığı’nın verilerine göre Türkiye’deki şirket sayısı 3 bin 500’ün, çalışan sayısı ise 100 binin üzerine çıktı. Bu verileri paylaşan Başkanlık, Avrupa’daki şirket sayısının 2 bin 500 olduğuna dikkat çekip, Türkiye’deki ekosistemin büyüklüğünün de altını çiziyor.
BÜYÜME İVME KAZANIYOR
Savunma Sanayi Başkanlığı’nın verilerine göre Türkiye’nin savunma ve havacılık sektörü proje büyüklüğü 2024 yılında 100 milyar dolar düzeyine ulaştı. Aynı yıl sektörün ihracatı yüzde 29 artışla 7.1 milyar dolar gibi rekor bir düzeyi yakaladı. 180 farklı ülkeye ihracat yapan sektör, 2025 yılının ilk 6 ayında 3.6 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirdi. Son 12 ay olarak bakıldığında ise ihracat 7 milyar dolar oldu. Başkanlık, bu alandaki hedefini, 2028 yılında 11 milyar dolar ve ‘İhracatta ilk 10 ülke’ olarak ortaya koyuyor.
Sektörün büyüklerinden FNSS Savunma’nın Genel Müdürü Nail Kurt, “Sektörün büyüme hızında, özellikle ihracat tarafında İHA, SİHA ve mühimmatların” etkili olduğuna dikkat çekiyor:
“Arada helikopter ve savaş gemisi gibi platform satışlarında bazı sıçramalar olsa da ihracat yükselişi büyük oranda ilk İHA, SİHA ve mühimmat satışlarına bağlanabilir. İhracat artışımız bir önceki seneye göre yüzde 30 gibi çok yüksek bir seviyede. İhracattaki büyüme hızının devam edip etmeyeceği konjonktür ile çok yakından ilgili ve sürdürülebilirliği ile ilgili net bir yargıya varmak çok zor.”
Nail Kurt’a göre, ihracatın yanı sıra iç pazardaki gelişmeler de büyümeyi etkiliyor. Kurt, “Son dönemde çevremizde meydana gelen olaylar, ülkemiz üzerindeki tehdit algısını çok fazla arttırmış ve bunun neticesinde savunma bütçemiz ciddi bir artış dönemine girmiştir. Bu durumun en azından 4-5 yıl daha devam etmesi beklenebilir” diye konuşuyor.
‘KOLAY PARA ALANI DEĞİL’
Türkiye’nin ilk büyük savunma sanayi şirketlerinden olan Aselsan’ın Genel Müdürü Ahmet Akyol, “Türk savunma sanayii, son yıllarda dünyanın dikkatini çeken teknolojilerle tarihi bir yükseliş yaşıyor” diyor. Ona göre bu önemli başarı, doğal olarak yeni yatırımcıları da cezbediyor.
“Aselsan, savunma sanayisinin kalbi konumunda” diyen Ahmet Akyol, şu değerlendirmeyi yapıyor: “Biz yalnızca kendi kapasitemizi artırmakla kalmıyor, tüm ekosistemi de büyütüyoruz. Seri üretim kabiliyetimizi yüzde 40 artıracak 14 yeni tesis açılışını yaptık. Cumhuriyet tarihinin en büyük savunma sanayii yatırımı olacak 1.5 milyar dolarlık Oğulbey Teknoloji Üssü’nün temelini attık. Bu tesis, aynı zamanda Avrupa’nın en büyük hava savunma tesisi olacak. Bugün savunma sanayimiz, irili ufaklı 100 binin üzerinde firmadan oluşuyor. Bu ekosistemin hem nicelik hem nitelik olarak büyümesi önemli. Ancak, büyümenin sağlıklı olması için dikkat edilmesi gereken hususlar da var. Bu sektör kolay para kazanılacak bir alan değil; yatırımın geri dönüşü uzun, başarı ise yenilik kapasitesi, güçlü Ar-Ge, kaliteli ve zamanında üretim gibi unsurlara bağlı.”
BÜYÜME PEŞİNDEKİ ŞİRKETLER
Uzun yıllardır savunma sektöründe faaliyet gösteren şirketlerden biri de Koluman. Yaklaşık 40 yıldır arazi tipi araç sağlayan grup, son yıllarda savunma sanayi için farklı üretimlere de girdi. Ailenin genç kuşak bireylerinden Burak Saltık, “Yaklaşık 15 senedir ise sadece araç sağlayıcısı olma durumundan çıkarak çeşitli projelerde vakıf şirketlerinin ve doğrudan SSB’nin hem ana yüklenicisi hem de alt yüklenicisi olarak çalışıyoruz” diyor.
Son yıllarda yatırımlarını sanayileşme tarafına kaydırdıklarını belirten Burak Saltık, bu amaçla Mersin’deki fabrikalarını yenilediklerini ve ciddi kapasite artışına gittiklerini söylüyor: “Artan know-how ve üretim kabiliyetlerimizle ordunun lojistik tarafındaki taktik tekerli zırhlı araçlar konusundaki ihtiyaçlarına karşılık vermeye çalışıyoruz ve farklı segmentlerde yerli olarak bu araçları üretiyoruz. Taktik teker araçlar dışında savunma sektöründeki projelere her türlü platform ve üstyapı kapsamlarında anahtar teslim çözüm sunma gayemiz var.”
“DÜNYAYA AÇILMAK İSTİYORUZ”
Türkiye’de son dönemde savunma sanayisine giren çok sayıda şirket oldu. Bunlardan bir bölümü de Borsa İstanbul’da işlem görüyor. Saya Holding, ACA Group gibi işlem görmeyen başka şirketler de bu alana girdiler. Saya Holding, Volt Teknoloji şirketiyle teknoloji alanında üretim yapıyor.
İnşaat ağırlıklı büyüyen ACA Group ise bu alandaki yatırımlarına 10 yıl önce sivil amaçlı patlayıcı depolamalarının yapımıyla başladı. ACA Group CEO’su Ahmet Acaroğulları, “Zaman içinde fişek dolum tesisleri, çekirdek ve kovan metal işleme, kapsül ve ecza hattı tesisleri ve arıtma çözümleri gibi farklı yapı ve disiplinlerde çeşitli projeler gerçekleştirdik” diye konuşuyor ve ekliyor:
“Bugün Türkiye’de özel sektöre ait 3 en büyük hafif mühimmat (fişek) tesisinden 2’sinin anahtar teslim projelendirmesi ve uygulamasını biz yürüttük. Yakın dönemde bir Türk firma aracılığıyla Etiyopya’da hafif mühimmat tesisi projelendirme işi için imza attık. Ayrıca bu yıl içinde Aselsan için kritik bir üst yapı projesini ‘tasarla ve yap’ şeklinde teslim ettik. Hedefimiz, bu yerel tecrübeyi kullanarak yurt dışında bu alana iştahlı pazarlarda yeni müşteriler edinmek ve katma değerli hizmetlerle birlikte sunmak.”
ABD’de devletin savunma sanayi yatırımları milli gelirin yüzde 2.5’ine denk geliyor. Bu da savunma bütçesinin büyüklüğünün 1 trilyon dolar olduğunu ortaya koyuyor. Ancak, bu rakamın sadece yüzde 1’i startuplara, yüzde 99’u Lockheed Martin ve Boeing gibi devlere gidiyor. Önümüzdeki dönemde startuplara giden yüzde 1’lik bölümün büyük olasılıkla yüzde 10’a çıkacağını tahmin ediyoruz.Bu arada ABD’deki risk sermayesi şirketleri yıllık 2.5 milyar dolar yatırım yaparlardı. Bu yıl 18 milyar dolara gidiyor.
MURAT ERDEM / NİMBLE PARTNERS ORTAK
“KÜRESEL TEKNOLOJİ ŞİRKETİNE DÖNÜŞÜYORUZ”
AHMET AKYOL / Aselsan Genel Müdürü
- 25 ÜLKEDEYİZ Milli Teknoloji Hamlesi’nin gücüyle savunma sanayii, Türkiye’nin en hızlı gelişen sektörlerinden biri haline geldi. ASELSAN da bu büyümenin lokomotiflerinden. Bugün 25 ülkede varlık gösteriyor, ihracatımızı ve küresel erişimimizi her geçen gün artırıyoruz.
- ÇİFT HANELİ BÜYÜME Son yıllarda reel olarak çift haneli büyümeyi başardık ve bu ivmeyi sürdürmekte kararlıyız. İkinci 50 yılımızda önceliğimiz; katma değerli ihracatı artırmak, geniş teknoloji gamımızı büyütmek ve yetenekli insan kaynağımıza yatırım yapmak olacak.
- GLOBAL HEDEF Aselsan’ın adını, dünyanın en önemli teknoloji şirketleri arasına kalıcı olarak yazdıracağız. Türkiye’nin savunma devi Aselsan’ı küresel bir teknoloji devine dönüştüreceğiz.
SEKTÖRÜ ÇEKİCİ KILAN RAKAMLAR
Türkiye’nin savunma sanayi ihracatı 2025 ilk 6 ayında 3.6 milyar doları yakaladı. Son 12 ay olarak bakıldığında ise 7 milyar dolarla rekor düzeyde gerçekleşti.
- 19 Milyar Dolar
Türkiye’nin savunma ve havacılık cirosu 2014 yılında 5.1 milyar dolardı, 2023’te 15.1 milyar dolara, 2024’te 19 milyar dolara ulaştı.
- 100 Milyar Dolar
Savunma ve havacılık projeleri sayısı 2014’teki 361 adet düzeyinden 2024’te 1200’e yaklaştı. Proje büyüklüğü ise 5 milyar dolardan 100 milyar dolara ulaştı.
- %5
NATO’nun 2035 yılına kadar savunma harcamalarının artırılmasına yönelik kriteri de bu alana yönelik yatırımları teşvik ediyor. NATO, üyelerinden 2025 yılına kadar bu alana ayrılan bütçeyi GSYİH’nın yüzde 5’ine çıkarmalarını talep etti.
- 100 Milyar Euro
AB’nin 2021-2024 arasındaki harcamaları yüzde 30’dan fazla artarak 2024’te 326 milyar dolara ulaşmıştı. 2027 yılına kadar 100 milyar Euro daha eklenmesi bekleniyor.
