Son birkaç yıldır Türkiye ekonomisi önemli bir sınav veriyor. Ekonomi 2017 yılında yüzde 7.4, 2018 yılında yüzde 2.6 büyüdü. Büyümede yaşanan bu keskin düşüşün ardından 2019 yılı da en zor yıllardan biri oldu. 2018’in son çeyreğinden bu yana daralma sürecinde olan ekonomi, 2019’un üçüncü çeyreğinde yıllık bazda yüzde 0.9 büyüdü. Enflasyon ve işsizliğin arttığı, yatırımların askıya alınıp iç talebin daraldığı bu ortamda bütün sektörler zorlu bir süreç yaşadı. Pek çoğu da çıkışı yurt dışı faaliyetlerini artırmakta bulurken yine de daralmaktan kurtulamadı. Bu yıl ise Türkiye ekonomisinin 2019’dan daha iyi bir performans göstermesi bekleniyor. Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda ekonominin büyüme hızı yüzde 5 olacak. IMF ve Dünya Bankası ise Türkiye için yüzde 3 büyüme tahmininde bulunuyor. Peki bu ortamda sektörlerin planı ne? Son birkaç yılda hangi sektör zorluklara rağmen büyümeyi başardı, hangileri hızlı bir büyüme performansı sergilerken, hangileri duruldu? Büyüyen, daralan ve durgunlaşan sektörleri inceledik, 2020 planlarını ortaya koymaya çalıştık.
Yazı: Hande Yavuz Çalık
1- Büyümeye devam diyenler
Perakende, ekonominin en dinamik sektörlerinden biri. Ancak, sektörde büyüme son dönemde durağan seviyede. Organize ve geleneksel perakendede 2018 yılında 1 trilyon 182 milyar TL’lik bir satış hacmi yakalanmıştı. Türkiye Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Federasyonu (TAMPF) Başkanı Alp Önder Özpamukçu, 2019 yılında da bu rakamın 1.3 trilyon TL civarına oturacağını tahmin ediyor. “Bunun yaklaşık yüzde 33 gibi bir oranı organize perakendeden geliyor” diyor. Özpamukçu, 2019’da yüzde 6 büyüyen sektörün 2020 yılında da yine aynı oranda büyümesini bekliyor.
Gıda perakendeciliği de son 5 yıldır çift haneli büyüyor. 2017 yılında cirosu 35 milyar TL olan sektör, bu rakamı 2018’de 38 milyar TL’ye, 2019’da da 40 milyar TL’ye çıkardı. Türkiye Perakendeciler Federasyonu Yönetim Kurulu Başkanı Ömer Düzgün, “Hedefimiz 2023 yılında ciromuzu 70 milyar TL’ye ulaştırmak” diye konuşuyor.b2017 yılında 51.8 milyar TL büyüklüğü olan teknoloji perakendeciliği, 2018 yılında bu büyüklüğü 59.1 milyar TL’ye ulaştırmıştı. MediaMarkt CEO’su Yenal Gökyıldırım, 2019 yılında 61.2 milyar TL’yi yakaladıklarını belirtiyor ve ekliyor:
“2020 yılında da çift haneli büyümenin devam edeceğini, pazarın 70 milyar TL’nin üzerine çıkacağını söyleyebilirim.”
Züccaciye sektörü de 2019’da yüzde 15 büyüdü. Sektörün bu yılki hedefi yüzde 20 büyümek. ZÜCDER Başkanı, sözlerini şu gerekçeye dayandırıyor: “Sektörümüz, perakende kısmında markalaşma yoluna devam ederken, ihracatta da 200’den fazla noktaya ihracat gerçekleştiren markalarımızla büyümeye devam edecek.”
2- Büyümeyi hızlı artıranlar
Yaşanan sıkıntılara rağmen bazı sektörler “hız” yükseltmeyi başardı. E-ticaret bunlardan biri… TÜBİSAD’ın Türkiye E-ticaret Pazar Büyüklüğü 2018 Raporu’na göre sektör mobil telefonların penetrasyonundaki artış ve yeniliğe açık tüketici profili sayesinde hızlı büyüyor. Bunu rakamlarda da görmek mümkün. 2014-2018 yılları arasında yıllık yüzde 30-35 büyüme kaydeden sektör, 2017- 2018 arasında yüzde 42 artışla 59.9 milyar liralık büyüklüğe ulaştı. 2019’da ise yüzde 30-35 oranında büyüdü. 2020 yılında da sektörün yüzde 30 büyüme ile 55 milyar TL’lik bir hacme ulaşması bekleniyor. Hepsiburada CEO’su Murat Emirdağ, dünya örneklerine ve benzer trendlere bakarak bu ivmenin artarak devam edeceğini, Türkiye’nin dünya ortalamalarını yakalayacağını düşünüyor. GittiGidiyor Genel Müdürü Öget Kantarcı da 2019 yıl sonu itibarıyla sektörün yüzde 30-35 bandında büyümesini bekliyor. 2020 yılında e-ticaretin Türkiye’de ulaşacağı büyüme oranının, 2019’la paralel olarak yüzde 30-35 civarında seyredeceğini öngören Kantarcı, kendilerinin de bu ortamda hızlı büyümeye devam edeceklerini dile getiriyor. “2018’i yüzde 40, 2019’u da yüzde 30 büyüme ile kapattık. Tüm bu bileşenler ışığında 2020 yılına yüzde 40 büyüme hedefiyle giriyoruz” diye konuşuyor.
3- Yükselişe devam edenler
Turizm sektöründe de gelişmeler son birkaç yıldır yüz güldürüyor. 2017’de 26.2 milyar dolarlık gelir elde eden sektör, 2018 yılında bunu 29.5 milyar dolara çıkardı. 2019 yılının ilk 9 ayında da 26.6 milyar dolarlık bir gelir yakalandı. Dedeman Turizm Grubu ve İcra Kurulu Başkanı Banu Dedeman, resmi rakamlara göre 2019’un 50 milyonu aşan bir turist sayısıyla kapatıldığını belirtiyor. “2020 yılı için yapılan tahminler ise 60 milyon civarında. 2020 yılının, turizm sektörü açısından yeni yatırımların, yeni işbirlikleri ve satın almaların hakim olduğu bir yıl olacağını düşünüyorum” diyor.
Regnum Carya Yönetim Kurulu Üyesi Deniz Üstertuna, “2018 ve 2019 özellikle Güney bölgelerde deniz, kum, güneş turizminde ciddi toparlanmaların olduğu yıllar oldu. 2019’da turist sayıları rekor kırdı. Türkiye turist sayısı bakımından dünya altıncısı olurken gelir tarafında ilk ona giremedi” diye konuşuyor. Turizm sektörüne paralel olarak havayolu taşımacılığı sektörü de büyüyor. Pegasus Hava Yolları Genel Müdürü Mehmet T. Nane, dış hat yolcu trafiğinin 2019’un 9 aylık döneminde yüzde 19 büyüdüğüne dikkat çekiyor ve ekliyor: “Dış hat yolcu sayısı bir önceki yılın aynı dönemine oranla yüzde 11 artarak 85 milyona ulaştı. Toplamda 123 milyon yolcuya hizmet edildi. Yolcu sayısının 160 milyona yaklaşacağını öngörüyor. Önümüzdeki birkaç yılda da sektördeki büyüme devam edecek. Nane görüşlerini şöyle paylaşıyor: “DHMİ’ye göre, 2020-2021 döneminde özellikle dış hatlarda büyümenin devam etmesi ve her yıl bir önceki yıla oranla yüzde 4 oranında büyüme gerçekleşmesi bekleniyor. Yolcu sayısı da180 milyona yaklaşacak.”
4- Daralma yolundakiler
İnşaat sektörü son yıllarda Türkiye ekonomisinin en büyük itici güçlerinden biri oldu. Özellikle 2014-2017 yılları arasında istikrarlı bir büyüme gösteren sektör, 2017 yılında 1 milyon 490 bin 314 adet konut satışı ile rekor kırdı. 2018 yılında konut kredisi faiz oranlarındaki artış ve ekonomide yaşanan dalgalanmalar doğrudan inşaat ve gayrimenkul sektörünü etkiledi. Konut satışlarında önemli düşüşler yaşandı. 2019 yılında da konut sektörü daraldı. Mesa Yönetim Kurulu Başkanı Erhan Boysanoğlu, 2019 yılının üçüncü çeyreğinden itibaren ekonomideki normalleşme ve faizlerdeki indirimlerin etkisiyle sektörün yeniden hareketlenmeye başladığını ifade ediyor, “2019 yılını ikinci el ve yeni konut satışının 1 milyon civarında tamamlanacağını öngörüyorum” diyor.
50 yıllık yaşam döngüsünde Türkiye’de sıkıntılı dönemlerin en fazla 1,5-2 yıl sürdüğünü gördüğünü ifade eden Boysanoğlu, “Türkiye’de konut talebi nüfus artışı, kentsel dönüşüm, demografik değişim gibi sebeplerle artarak devam ediyor. 2020 yılı sonunda 1 milyon 200 bin konut satışı olacağını öngörüyorum” diye konuşuyor. Sinpaş GYO Yönetim Kurulu Başkan Vekili Ahmet Çelik de 2020’de düşen faizlerin getirdiği olumlu havanın devam edeceği beklentisine sahip. Ertelenen yatırım taleplerinin gündeme alınacağını tahmin eden Çelik, “Yaklaşık 2 yıldır inşaat maliyetlerinin yüzde 60’ına yakın artmasına rağmen bu zam oranı gayrimenkul fiyatlarına yansıtılmadı. Yeni yapılacak konutlar maliyetlerin etkisiyle bu fiyatlara sunulmayacak, bu sebeple stoklar düşük fiyatları nedeniyle hızlı bir şekilde azalacak” diyor.
5- Küçülüp toparlananlar
Mobilya, ekonomik gelişmelerden en çok etkilenen sektörlerden biri oldu. Son 2 yılda sektör önemli bir daralma yaşadı. 2019’un ilk 9 ayında daralma yüzde 10 oldu. Sektör oyuncuları yıl sonunda daralmanın yüzde 10 düzeyinde gerçekleştiğini tahmin ediyor. 2018 iç pazar satışları 45 milyar olarak gerçekleşen sektör, iç pazarda daralma yaşayan tüm sektörler gibi çıkışı yurt dışında aradı. Cihat Şahin’e göre, 36 bin üreticinin 15 bini ihracata odaklanarak 2019 yılının sonunda ihracatını yüzde 10 artırarak 4 milyar dolara çıkardı. Şahin, “Sektör olarak 2023 yılında dünya pazar payımızı yüzde 2.5’e, ihracatımızı da 10 milyar dolara çıkarmayı hedefliyoruz” diye konuşuyor.
MOBSAD Başkanı Nuri Gürcan, ihracat rakamlarının her yıl yüzde 20-25 oranında arttığına değiniyor. “İç pazarda da KDV indirimleriyle bir önceki yılla aynı rakamları yakalayabildik. Konut satışlarının da hareketlenmeye başlaması sektörümüz açısından umut verici oldu. Bugün yaklaşık 40 milyar TL’lik bir sektörden bahsedebiliriz” diyor. 2020 yılına ilişkin beklentiler ise genelde olumlu. Şirketlerin kendi büyüme tahminleri de oldukça yüksek. Doğanlar Yatırım Holding mobilyada bu yıl yüzde 30, Lazzoni Mobilya yüzde 46’lık büyüme planı yapıyor. Tepe Home Genel Müdürü Levent Çapan da, “Tepe Home olarak yüzde 10 büyüme öngörüyoruz” diye konuşuyor.
6- Büyüyenler ve hız kesenler
Küçük ev aletleri sektörü son 5 yıldır hep büyümede yükselen bir grafik çizdi ve geçtiğimiz yıl Türkiye’de yaklaşık 1.4 milyar TL ciro büyüklüğüne ulaştı. Sektör Türkiye’de, 2019 yılının ilk 10 ayında, bir önceki yılın aynı dönemine göre adetsel olarak yüzde 5 küçüldü, ciroda ise yüzde 19.3’lük bir oranda büyüdü. Sektörün büyüklerinden Arzum, 2018 yılında yüzde 27’lik büyümenin ardından 2019’u da ciroda yüzde 28.1’lik büyüme ile kapattı. Arzum CEO’su Mete Zadil, 2019 yılında büyürken iki kritik hedefleri olduğunu söylüyor ve ekliyor: “İhracat markası kimliğimizi daha da güçlendirmek, ilk önceliğimiz olacak. İkincisi ise nakit akışını daha iyi yönetmek. Her ikisinde de başarılı olduğumuzu söyleyebiliriz. İhracat yapılan ülke sayısını 35’ten 40’a ulaştırdık. 2020’de sektörün yüzde 15 büyümesini bekliyoruz. Bizim hedefimiz de yüzde 20’yi yakalamak olacak.” Alüminyum ve PVC gibi bazı sektörlerde büyüme devam ediyor, ancak hızda düşüş dikkati çekiyor. Örneğin, alüminyumda satış miktarı 2018 yılında yüzde 20 büyürken, geçen yıl oran yüzde 10’da kaldı. Asaş Alüminyum Genel Müdürü Derya Hatipoğlu, bu tabloda, 2020’de alüminyum ve PVC’de büyümenin ancak yüzde 5’e ulaşacağını söylüyor. Magdeburger Sigorta Yönetim Kurulu Başkan Vekili Zafer Uçar ise 2019 yılının ilk 11 ayında, sektörün prim artış hızının yüzde 25.4’e ulaştığını belirtiyor. 2018’de ise prim artış hızı yüzde 17.4’tü. Uçar, “2020’de toplam prim üretiminde artış bekliyoruz. Ancak, ortalama primlerde artış olmayacağını düşünüyoruz” diyor.
7- 3 sektör gibi yavaşlayanlar
Mars Logistics Yönetim Kurulu Başkanı Garip Sahillioğlu, lojistik sektörünün geçtiğimiz yıllarda en fazla büyüyen sektörlerden biri olduğunu söylüyor. Ancak 2018 itibarıyla büyüme yavaşladı. Sahillioğlu, “2019’un son 6 ayını ise stabil geçirdiğini söyleyebiliriz. Sektörün 2020’de ülke ekonomisine paralel olarak yüzde 4-5 civarında bir büyüme gerçekleştireceğini tahmin ediyoruz” diyor. DHL Express Türkiye CEO’su Claus Lassen, gönderi adetlerinde 2018 yılında çift haneli büyüdüklerini, 2019 yılında da yine çift haneli büyümeye ulaşmayı planladıklarını söylüyor. Türkiye meyve suyu yurt içi pazarı 2019 yılı ilk üç çeyreğinde, olumsuz koşulların etkisiyle bir önceki yılın aynı dönemine göre hacim bazında yaklaşık yüzde 15 oranında bir daralma gösterdi. Sektör, 2018 yılında karşı karşıya kaldığı ÖTV uygulaması, kur oynaklığının ve hammadde fiyatlarının getirdiği fiyat baskısının etkilerini halen bertaraf etmiş değil. Bu durum, sektörün en önemli gündem maddesini oluşturuyor. Dimes Genel Müdürü Ozan Diren, 2019’da ihracat gelirlerini 45 milyon TL ile kapattıklarını belirtiyor ve devam ediyor: “Sektörün 2020 yılında sektörün büyümesini bekliyoruz. Dimes olarak ihracatı yüzde 33 olarak artırmayı hedefliyoruz.”
Haydar Yenigün
FORD OTOSAN GENEL MÜDÜRÜ
“2020’DE 600 BİN ADEDE ULAŞABİLİRİZ”
Sektördeki daralma tüm teşviklere rağmen durdurulamadı. Ford Otosan olarak, toplam otomotiv pazarının bu yıl da maalesef iç pazarın 480-500 bin adet seviyelerinde tamamlanacağını öngörmekteyiz. Bu rakamlar, önümüzdeki yıl elbette biraz daha iyi olacak. Ancak, 2015’te pazarın ulaştığı 1 milyon seviyelerini birkaç yıl daha arayacağız.
Öncelikle, son dönemde kredi faizlerinde gerçekleşen düşüşü sektörümüz açısından çok önemli bir gelişme olarak görüyoruz. Kredi faizlerindeki düşüşün pazarda bir miktar hareketlilik yarattığını söyleyebiliriz. Ancak, 2020’de üretim ve satışlarda daha fazla artış için birçok faktörün bir araya gelmesi gerekiyor.
Vergi yüksekliği, döviz kurlarının yüksekliği, alım gücünde azalma, faizlerde yükseklik, bankaların kredi verme iştahları gibi durumların hepsi önemli birer etken olarak karşımıza çıkıyor. Bu doğrultuda, 2020’de toplam otomotiv pazarının 600 bin civarında olmasını öngörüyoruz. Ancak bu rakam 2017’ye göre pazarın yüzde 35 – 40 oranında düşük olması demek.
1.7 MİLYON
LENOVO TÜRKİYE CEO’SU EMRE HANTALOĞLU,
“TÜRKİYE’DE 2018’DE 1 MİLYON 300 BİN, 2019’DA YAKLAŞIK 1.6 MİLYON ADET BİLGİSAYAR (LAPTOP/MASAÜSTÜ) SATILDI. 2020 YILINDA 1 MİLYON 7 BİN ADETİN YAKALANACAĞINI TAHMİN EDİYORUM” DİYOR.
%10 DOĞANLAR YATIRIM HOLDİNG YÖNETİM KURULU BAŞKANI DAVUT DOĞAN’IN 2020 YILINDA SEKTÖR İÇİN BEKLEDİĞİ BÜYÜME ORANI.
Gökhan Sığın
BHS TÜRKİYE CEO
“2020’DE BİR MİKTAR BÜYÜME OLACAK”
2017 yılında ÖTV indirimi ve KGF destekleri, kredilerin yarattığı hacimle pazar yüzde 16 büyümüştü. 2018 yılında ise, özellikle Ağustos ayındaki devalüasyonun etkisiyle yüzde 16 küçüldü.
Tüketici güvenindeki düşük seviyenin devamı, devalüasyonun ve malzeme fiyatlarındaki artışın getirdiği fiyat artışları pazarı daraltmaya devam etti. Henüz kesinleşmemiş rakamlara göre sektör 2019’da yüzde 9-10 arasında küçüldü.
Beyaz eşya talebi tamamen tüketime dayalı. Rakamlardaki düşüş, tüketicilerin tercihlerini alımlarını ötelemek yönünde kullandıklarını gösteriyor. Buna 2017 yılındaki teşviklerin öne çektiği talebi eklersek, 2018 ve 2019’daki küçülme sürpriz olmadı.
Türkiye, nüfusu büyük ve dinamik bir ülke… Satın alma gücünün tekrar oluşması ve güvenin artması, pazarın büyümesini sağlayacaktır. 2020’de, önceki yıla göre daha olumlu bir tablo oluşacağına inanıyor ve pazarın bir miktar büyüyebileceğini düşünüyoruz.
Can Dinçer
ARÇELİK TÜRKİYE GENEL MÜDÜRÜ
“TOPARLANMA SÜRECİ BAŞLAYACAK”
2020 yılında Türkiye beyaz eşya sektörünün küçülme trendinden çıkacağı, toparlanma sürecinin başlayacağını tahmin ediyoruz. Arçelik, ekonomik dalgalanmalara karşın güçlü bir performans sergiledi, bu dönemde pazar payını artırmayı başardı. 2020 yılında da olumlu seyrin devam edeceğini tahmin ediyoruz.
Sektörümüz 2000’li yılların başından beri önemli bir ivme ile büyüyor. Büyüme, 2014-2017 yılları arasında adet bazında yılda yüzde 7-8’lere ulaştı.
2018-2019 yılı döneminde, ÖTV’nin sıfırlanması ve taksit sayılarının artırılması gibi uygulamaların da desteğiyle iç satışlarda küçülmeyi, konut ve otomotiv gibi diğer lokomotif sektörlere daha iyi başardı. Güçlü ihracatı sayesinde üretim adetlerini korudu. 2020 yılından itibaren toparlanma sürecinin başlamasını ve 2021 itibarıyla satışların tekrar ivme kazanmasını ön görüyoruz.