Fast Company Türkiye
YOKSULLAR İÇİN YEMEK VE ULAŞIM
Food Rescue Hero
Beş yıl içinde, çöpe gidecek 5 bin 500 ton gıdayı ihtiyaç sahiplerine ulaştıran Food Rescue Hero (FRH), geçen yıl platformu aracılığıyla insanların ulaşımını da sağlayabileceğini fark etti. Pittsburgh merkezli kâr amacı gütmeyen kurum şimdi taze gıda taşımanın yanı sıra düşük gelirli insanları doktor randevularına, işe ve oy kullanma merkezlerine götürmeye başlayacak. Kurucu ve CEO Leah Lizarondo, “Uber Eats gibi işe başladık ve şimdi Uber haline geliyoruz” diyor. Geniş bir ulaşım ağı oluşturan kuruluş (10 binden fazla gönüllü, beş şehirde 90 binden fazla yolculuk yapıyor), Enerji Bakanlığı’ndan aldığı fonu da kullanarak aralarında Vancouver ve Los Angeles’ın da bulunduğu altı kente daha açılıyor. Geliştirilmiş bir uygulama, gıda güvenliği alanında eğitilmiş sürücüler ile -market, restoran gibi- gıda bağışçıları ve yoksul insanların gitmek istediği (barınak, ücretsiz yemek hizmeti veren yerler gibi) organizasyonlar arasında bağlantıyı sağlıyor. FRH koronavirüs krizi esnasında operasyonlarını sürdürmek için kapıdan kapıya nakliyat gibi yeni protokolleri de devreye soktu. —Jay Woodruff
3D BASKIYLA YARATILMIŞ EVLER
Icon Vulcan II 3D printer
Icon’un dev üç boyutlu (3D) yazıcısı küçük bir evin duvarlarını 24 saat içinde inşa ederek geleneksel inşaat süresini yarı yarıya kısaltıp maliyeti de azaltıyor. Bu yılın başlarında bu “startup” Austin yakınlarında evsizler için 3D baskıyla evler yarattı.
Yazıcı ileri geri hareket ederken malzemeleri tabakalar halinde sıkıştırıyor, geleneksel bir evdeki yapı, izolasyon ve kaplamanın yerini alan duvarlar inşa ediyor ve işgücü maliyetini düşürüyor. (İskelet, çatı, pencereler ve evin diğer bölümleri geleneksel yöntemlerle yapılıyor.) CEO Jason Ballard, “Mekanik, elektrik ve sıhhi tesisat sistemlerini de baskıyla yapmak üzere ilk deneylerimize başladık” diyor.
01- Yazıcı tam olarak gereken miktarda malzeme kullanarak atığı ortadan kaldırıyor.
02- Icon’un kullandığı, sipariş üzerine yapılan, düşük maliyetli malzeme Lavacrete kasırga, çalı yangını gibi felaketlere dayanacak şekilde tasarlanmış.
03- Ekipman uzak bölgelerde çalışmak için elverişli. Icon şu anda Meksika’da kırsal alanda dünyanın ilk 3D baskıyla yapılmış mahallesi üzerinde çalışıyor.
04- Evler tamamen kişiye özel inşa edilebiliyor. Icon, Austin’de her biri farklı tasarıma sahip üç evin baskısını aynı anda yaptı.
—Adele Peters
HERKES İÇİN WI-FI
Viasat
Kablosuz ağ altyapısını kurmanın çok maliyetli olduğu, genellikle uzak kırsal bölgelerde yaşayanlar başta olmak üzere dünyada yaklaşık 4 milyar kişi internet erişiminden yoksun. Merkezi California’nın Carlsbad kentinde bulunan geniş bant kuruluşu Viasat, bu durumu değiştirmek için uydu bağlantılı Wi-Fi bağlantıları kullanıyor. Geçen yıl şirket Meksika’da 3 binden fazla lokasyonda ilk Wi-Fi hizmeti topluluğunu kurarak 1,8 milyon kişinin “hot-spot”a 5-10 dakikalık yürüme mesafesinde internete bağlanabilmesini sağladı.
Bu insanların çoğu akıllı telefon sahibi olmasına rağmen hücresel hizmetin sınırlılığı nedeniyle telefon konuşmasının ötesine geçemiyordu. Viasat’a geniş bant internet için saatte 50 sent gibi küçük bir ücret ödeyerek şimdi Skype ile akrabalarıyla konuşuyor, hava durumu tahminini kontrol ediyor ya da ödevlerini yapıyorlar. Viasat’ın kurucu ortağı ve CEO’su Mark Dankberg, “Onlar da başkaları gibi müzik dinlemek, sosyal medyada gezinmek ya da video izlemek istiyor” diyor. Viasat yakın zamanda benzer bir hizmeti Brezilya’da başlattı ve şimdi de Wi-Fi’ı güneş enerjisiyle çalıştıracağı Afrika’ya yüzünü dönüyor. Dankberg, şunları söylüyor: “Bu işin önemli kısmı gerçekten düşük maliyetle ve çok az elektrik tüketimiyle yüksek hızlı bağlantı sağlamak.”
—Kristin Toussaint
GÜNEŞ ENERJİLİ BUZDOLABI
Youmma Solar Fridge
Afrika’da yarım milyardan fazla insan elektrik şebekesinden uzakta yaşıyor ve normal bir buzdolabı kullanamıyor. Ancak Youmma isimli bir markanın ürettiği yeni, düşük maliyetli buzdolabı o kadar az enerjiyle çalışıyor ki çatıya yerleştirilen bir güneş paneli yeterli oluyor. Brezilya merkezli Nidec Global Appliance’ın markası olan Youmma’nın ürün yöneticisi André Morriesen, “Bütün sistemi, etkin olduğu kadar ucuz da olacak şekilde yeniden tasarladık” diyor.
Güneş enerjili buzdolabının lansmanı 2019 yılında Uganda ve Kenya’da yapıldı. Bu sayede ailelerin gıda maliyeti yarıya kadar düşebiliyor ve (gelişmekte olan toplumlarda genellikle yemek hazırlama yükünü omuzlayan) kadınlar her gün markete giderken harcadığı saatleri geri kazanıyor. -AP
“İKLİME ZARARSIZ” SERTİFİKASYONU
Climate Neutral Certified
Yakında mağazalarda bazı ürünlerin üzerinde “İklime Zararsız Sertifikalı” yazan etiketler göreceksiniz. 2019 yılında kurulan, kâr amacı gütmeyen Climate Neutral, markaların karbon ayak izini ölçmesine, hava kirliliğini azaltan projelere yatırım yapmasına ve emisyon düzeylerini azaltmaya dönük uzun vadeli planlar oluşturmasına yardımcı oluyor. Bir şirket bu prosedürleri uyguladıktan sonra, Climate Neutral’ın USDA organik etiketi kadar yaygın olmasını umduğu sembolün etiketini ürünü üzerine koyabiliyor. Karbon ayak izini kurumsal düzeyde ölçmek markalar için maliyetli ve karmaşık bir işlem olabileceği için Climate Neutral bunu daha kolay hale getirecek yeni bir dijital araç da yarattı. CEO Austin Whitman, “Karbon ölçümünü demokratikleşmek ve şeffaflaştırmak istedik” diyor ve ekliyor:
“Birçok şirket için karbon emisyonlarının nereden geldiğini anlamaya başlamak bile ileriye doğru dev bir adım.”
Grup geçen yıl 120’den fazla şirkete hizmet sunarak 1 milyar dolara yakın gelir elde etti. Aralarında Allbirds ve Klean Kanteen’in de bulunduğu ilk grup katılımcılar ise yakında sertifikalarını alacak.
YENİ DOĞANLARIN MİNİK KALPLERİNİ TEDAVİ ETMEK
Abbott Piccolo Occluder
Amplatzer Piccolo Occluder, çok küçük hastalar için çok büyük bir çözüm. ABD’de yılda 12 bin yeni doğanı etkileyen, patent duktus arteriozus (PDA) adı verilen bir konjenital rahatsızlığa sahip prematüre bebekleri tedavi etmek için kullanılıyor. Doğum öncesinde bütün bebeklerin kalplerinde kanın akciğere uğramadan geçmesini sağlayan bir açıklık vardır. Tipik olarak bu delik doğumdan kısa süre sonra kapanır ancak PDA rahatsızlığı olan bebeklerde böyle olmaz. PDA prematüre bebeklerde nefes almayı güçleştirir ve ölümcül olabilir. (1 kilodan hafif) bu grup için geleneksel tedavi, bebekleri solunum cihazına bağlayıp deliğin kendi kendine kapanmasını ummak ya da bazı durumlarda ameliyat riskini göze almaktı.
FDA’nın onayladığı Piccolo ise başka bir seçenek sunuyor: Bezelye büyüklüğünde bir cihaz bebeğin bacağından sokularak kateter aracılığıyla kalbe ulaştırılıyor. Yerine yerleştikten sonra cihaz neredeyse hemen kan akışını düzelten bir set yaratıyor. Abbott’ın global pazarlama direktörü Wim Stegink, “Tedavi ettiğimiz bebeklerin bazıları işlemden birkaç gün sonra solunum cihazından kurtuluyor” diyor. —Lara Sorokanich
ÇOĞUNLUK KURALINI KORUMAK
Ranked Choice Voting
ABD’de son 5 başkanlık seçiminin 2’sini çoğunluğun desteğini almayan adaylar kazandı. Diğer yandan kongredeki adaylar, genelin yüzde 21’i kadar düşük oylar aldılar. Çoğunluk sistemine dayalı bir demokraside, bu ciddi bir sorun…
Marylandli senatör Jamie Rashin (ve 13 Demokrat temsilci) tarafından desteklenen The Ranked Choice Voting Act, Beyaz Saray ve Senato seçimleri için 2022’den itibaren daha adil bir prosedür arayışı içerisinde. RCV’nin yaptığı bir seçimde, seçmenler tercihlerine göre istedikleri sayıda adayı sıralıyor (Seçmenlerin bir liste vermesi gerekmiyor – isterlerse tek aday seçebiliyorlar.) Hiçbir aday oyların çoğunluğunu elde edemezse hemen yeni bir sayım yapılıyor: En az oyu alan aday eleniyor, onu ilk sıraya koyan listelerde ikinci sıradaki isim bir sıra yükseliyor. İşlem tek bir aday çoğunluğun oyunu kazanana kadar sürdürülüyor.
Ranked Choice Voting yeni bir konsept değil –en azından 1912 yılından bu yana birçok devlet ve belediye seçiminde zaman zaman kullanıldı fakat yeniden popülerleşiyor. Geçen yıl New York City seçmenleri belediye başkanı ve kent konseyi seçimlerinde RCV’yi kullanarak oy verdi; Nevada (Demokrat Parti başkan adayı seçiminde), Maine (temsilci seçiminde), Alaska, Hawaii, Kansas ve Wyoming (2020 Demokrat Parti ön seçimlerinde) aynı sistemi kullandı.
RCV’nin bir faydası daha var: Adayları daha geniş bir kesimi cezbetmeye zorluyor. Raskin, “Negatif politik argümanların yerini pozitif argümanların almasını sağlıyor. Bizi negatif politikalarla düştüğümüz sıfır toplamlı oyundan kurtarıyor” diyor. —JW
UYARLANABİLİR EV MOBİLYALARI
ThisAbles
Dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 15’i bir şekilde fiziksel engele sahip. İsrail’in başkenti Tel Aviv’de yaşayan reklam yazarı Eldar Yusupov’un da doğuştan gelen bir kas rahatsızlığı bulunuyor ve 2017 yılında McCann’deki patronuna ofisteki koltuğun alçak olması nedeniyle ayağa kalkmakta çok zorlandığını söyledi. Ikea marka koltuğu seviyordu ve sadece birkaç santim daha yüksek olsa bir tane de kendi dairesi için almayı düşünebilirdi. Evindeki mobilyaların çoğu engelliler için özel olarak yapılmıştı, çoğu pahalı ve cazibeden uzaktı.
Bu konuşma yeni tartışmalara açıldı ve 2 yıl sonra McCann, Ikea ve İsrailli engelli hakları savunucusu grupların işbirliğiyle ortaya çıkan ThisAbles ile sonuçlandı. Böylelikle İskandinav şirketin ikonik mobilyaları -dolapları, gardıropları, aydınlatma cihazları, hatta duş perdeleri- 3D olarak üretilen eklemelerle ve Ikea’ya ait olmayan ürünlerle kullanılabilecek şekilde, daha ulaşılabilir hale geldi. (Ikea tekerlekli sandalyeye uygun yükseklikte masalar gibi, engellilere uygun bazı ürünler de üretiyor.)
McCann Tel Aviv’in CFO’su Michal Popov, üretim laboratuvarlarında, baskı dükkanlarında, kütüphanelerde, perakendecilerde yaygın olarak kullanılan 3D baskı teknolojisinin “aynı anda hem yerel hem de küresel şekilde çalışabilmelerini sağladığını ve kitlesel üretim için beklemeye gerek kalmadığını” söylüyor; “Bu bir kampanya değil, kalıcı bir şey” diyor. —KT
1- DEĞNEK TUTUCU: Yatağın kenarına kancayla tutturularak koltuk değneğini hemen yanı başınıza koymanızı sağlıyor.
2- MEGA DÜĞME: Lamba tabanının üzerine yerleştiriliyor ve yumruk ya da dirsekle açıp kapamaya yardımcı oluyor.
3- RAF KENARLIĞI: Bir bağımsız bölümün köşesine oturtularak rafın sınırlarının net olarak seçilmesini kolaylaştırıyor.
4- KOLAY KOL: Kapıya tutturuluyor ve kolu sadece parmaklarla değil, kolla da açabilmeyi mümkün hale getiriyor.
5- CAM KORUYUCU: Yapıştırıldığı cam yüzeyin tekerlekli sandalye darbesiyle kırılmasını engelliyor.
6- PRATİK BARDAKLIK: Yatağın kenarına tutturulduğunda gece kalkmakta zorlananların su içmesini kolaylaştırıyor.
7- DEV KULP: Küçük kulpların yerini alan ürün sayesinde çekmece veya kapı, kol ya da el ile daha kolay açılıyor.
8- PERDE TUTUCU: Perdenin kenarına tutturulan kol sayesinde duş perdesi daha kolay kavranabiliyor.
9- OKUYUCU: Kitaplık rafına takıldığında üzerindeki akıllı etiket, tarayıcı kalem ile okunabiliyor.
10- MUHBİR: Kütüphanenin tepesine oturtularak üzerindeki aynayla en üstteki rafın kolayca görünmesini sağlıyor.
11- KOLTUK KALDIRICI: Herhangi bir koltuğun ayaklarına eklenen yükseltici parça sayesinde oturmak ve kalkmak kolaylaşıyor.
12- PARMAK FIRÇASI: Bir yüzük gibi parmağa takılarak çizim yapmakta zorlananlara yardımcı oluyor.
ÜCRETSİZ ÜNİVERSİTE
Guild Education
Guild Education, Walmart ve Disney gibi şirketlerle işbirliği yaparak
çalışanlar ile kâr amacı gütmeyen üniversiteler arasında bağlantı kuruyor, çalışanların faydalanabileceği programlar oluşturuyor.
2019 yılında Guild ile çalışan Chitople, çalışanları için tamamen ücretsiz diploma sağlayan ilk hızlı-gündelik restoran oldu. Guild sayesinde öğrenciler geçen yıl 100 milyon değerindeki eğitimi ücretsiz olarak aldı. Çalışanlar diploma alabiliyor ya da yazılım mühendisliği ya da diğer önemli alanlarda sertifika sahibi olabiliyor.
Çalışanların maliyeti işverenin eğitim programına bağlı olarak değişiyor: Walmart çalışanları için günde 1 dolar katkıda bulunurken Disney faturayı tamamen kendi ödüyor. Tıpkı ücretsiz sağlık sigortası sağlamak gibi, işverenler çalışanlara eğitim fırsatı sunarak işe alım ve çalışan sadakatinde avantaj sağlıyor. Bugün 3 milyon Amerikalı, Guild Education’dan eğitim alıyor ve 400 bin tanesi Guild programları sayesinde “okula dönüş” yolculuğuna başlamış durumda. CEO Rachel Carson, “Eğer işimizi iyi yaparsak, milyonlarca Amerikalı işten atılmak yerine başarılı olmaya hazır olacak” diyor. —KT
TAMİR EDİLEBİLİR ELEKTRONİK
Right to Repair
Amerikan toplumu her gün 400 bin cep telefonunu atıyor ve küresel düzeyde tüketiciler her yıl 53 milyon ton elektronik atık üretiyor. Bunların çoğundaki kimyasallar “sonsuza kadar” toprağa ve suya karışmak üzere arsaları dolduruyor.
Public Interest Research Groups, iFixit, ve Repair.org’un öncülük ettiği “The Right to Repair” kampanyası, tüketicileri cihaz ve makinelerini (atmak yerine) modifiye ya da tamir etmeye yönlendirecek yasal düzenlemeler getirilmesi için lobi faaliyeti yürütüyor; üreticiler akıllı telefonlardan traktörlere kadar ürünlerin modifikasyonunu engelliyor.
Kampanya 2012 yılında Massachusetts’te yasal bir düzenlemeyle sonuçlandığından bu yana yavaş yavaş hız kazanmaya başladı; geçen yıl 20’den fazla eyalette yeni “tamir hakkı” üzerinde tartışmalar yapıldı. U.S. PIRG. Direktörü Nathan Proctor, “Golyatlardan oluşan bir orduya karşı bir grup Davut gibiyiz ancak insanların derhal cevap verdiği bir fikrimiz var” diyor. —JW
ELEKTRİKLİ UÇAKLAR
MagniX
Geçen aralık ayında, küçük bir deniz uçağı Vancouver üzerinde süzülerek dünyanın ilk ticari elektrikli uçuşunu gerçekleştirdi. Harbour Air için bu, sıfır karbon üreten elektrikli uçak filosu hedefine dönük ilk adımdı. Uçağın içindeki elektrikli itme sistemini yapan MagniX isimli “start-up” için ise bu bir dönüm noktasıydı. Şirkete göre 10 yıldan biraz uzun bir sürede bin 600 kilometreden daha kısa mesafeli her uçuş elektrikle gerçekleştirilebilir. Bunun da üç potansiyel faydası var:
Sıfır emisyon Uçaklardan kaynaklanan karbondioksit emisyonu, 2050 yılına kadar üçe katlanacak ve dünyanın kalan karbon bütçesinin dörtte biri böylelikle kullanılmış olacak. MagniX CEO’su Roei Ganzarski, “Sektör elektrikli uçaklara ne kadar hızlı geçerse, trendi o kadar hızlı geri çevirebilir” diyor.
Daha düşük maliyet Elektrikli uçağın yapım maliyeti normal bir uçağınki ile aynı ancak elektrikli olan daha düşük operasyon maliyetine sahip, yakıt harcamıyor, daha az bakım gerektiriyor ve havayolu şirketlerinin bilet fiyatlarını düşürmesine olanak tanıyor.
Havalimanlarını canlandırma Mevcut elektrikli uçaklar boyut olarak sınırlı olabilir ancak bu küçük uçaklar şu anda kullanılmayan binlerce bölgesel havalimanının işlemesini sağlayabilir ve bazı hatları daha kısa ve uygun hale getirebilir. Ganzarski, “İnsanların daha düşük fiyatla daha fazla yere uçmaktan memnun olacağını düşünüyorum” diyor. —AP
