Mehtap Demir
YAZI: MEHTAP DEMİR
Türkiye’nin önde gelen iş insanlarından biri, ödeme vadelerinde ortaya çıkan sorunu bankacısıyla paylaşıyordu. Karşısında büyük bir bankanın genel müdür yardımcısı vardı. Tekstil ve giyim sektöründe alacak vadesinin 2’ye katlandığını belirtiyor ve şu soruyu yöneltiyordu: “Benzer bir eğilim çeklerde var mı? Karşılıksız çıkan, ödenmeyen çek sayısında büyük bir sorun yaşıyor musunuz?”
Banka genel müdür yardımcısının paylaştığı veriler, şirketler arası (B2B) ödemelerden farklı bir tablo ortaya koyuyordu. Çünkü, karşılıksız çeklerin, toplam kesilen çekler içindeki payı ocak ayındaki düzeyinden daha düşüktü.
Merkez Bankası verilerine göre ilk 9 ayda 1 milyon 75 bin adet çek, 260 bin 764 kişi tarafından kesilmiş. Ocak ayında karşılıksız çeklerin oranı (tutar) yüzde 1.4 idi. Nisan ayında 2.2 düzeyine çıktıktan sonra yüzde 1.1 düzeyine geriledi. Ekim ayında benzer bir seyir izlediği tahmin ediliyor.
Banka genel müdür yardımcısı bu verilerden sonra, “Çeklerde sorun ortaya koyan bir trend gözlemlemiyoruz. Ödemeler düzgün yapılıyor.” yanıtını veriyordu.
Benzer bir gözlemi Kılıçoğlu Genel Müdürü Barış Özaydemir de yapıyor. Kiremit sektöründe faaliyet gösteren Kılıçoğlu’nun genel müdürü Özaydemir, “Şu ana kadar çeklerin ödenmesinde ciddi bir sorunla karşılaşmadık, vade konusunda da geçen yıllara göre bir farklılık yok” diye konuşuyor.
DÜNYADA NELER OLUYOR?
Ancak, çek tarafında görülen iyi gidiş, şirketler arası ödemelerde farklı seyrediyor. Üstelik sadece Türkiye’de değil, bütün dünyada “Şirketten şirkete” (B2B) ödeme süreleri, yüzde 30-50 arasında artış gösteriyor. Bu konudaki birkaç veri tabloyu daha iyi ortaya koyuyor:
• Hackett Group’a göre ABD’de büyük şirketlerin tedarikçilerine ödeme süresi ikinci çeyrekte 60 güne ulaştı. Bu, 10 yılın rekor düzeyini ifade ediyor.
• Atradius’a göre, 2020 yılının ilk 8 ayında, ABD, Meksika ve Kanada’da ödemelerin yüzde 43’ü geç gerçekleştirildi. Bu, geçen seneye göre yüzde 25 artış anlamına geliyor.
• İngiltere’de, FSB’ye göre KOBİ’lerin yüzde 62’si 2020 yılı içinde geç ödeme alma sorunu yaşadılar. Yüzde 10’u, Covid-19 nedeniyle ödeme süresini uzattığını paylaştı. Geç ödemelerin KOBİ’lere ait olan kısmı 2019 yılında 23.4 milyar sterlin idi. Bu yüzden şirketlerin kaybı 4.4 milyar sterlin düzeyine ulaştı.
TÜRKİYE’DE COVID-19 ETKİSİ
Araştırmalara göre şirketler arasında vadeli işlemlerin payı ülkelere göre değişiyor. Atridus’un araştırmasına göre Türkiye’de bu oran yüzde 36.8 düzeyinde seyrediyor. Çekya’da yüzde 41.8, Polonya’da 29.1’ düzeyinde… Avrupa’da ortalama yüzde 30 düzeyinde seyrediyor.
Şirketler arası ödemelerde ortalama vade süresi 50-90 gün arasında değişiyor. Türkiye’de ise normal zamanlarda 60-90 aralığında seyreden süreler, şimdi 120 gün ve üstüne çıkmış durumda. Bazı sektörlerde ise 4 aylardan bile söz ediliyor. Bunlardan biri de tekstil ve hazır giyim…
Taha Group Yönetim Kurulu Başkanı İsmail Kısacık, “Üretim şirketlerimiz, ihracat ağırlıklı çalışıyor ve maalesef müşterilerimizin büyük bölümünden vade uzatma talepleri alıyoruz” diyor. Ona göre daha önce ortalama 2 ay civarında olan vadeler, Covid-19 döneminde 3-4 aylara çıkmaya başladı. İsmail Kısacak, “Biz 3 ayı geçirmemek için mücadele ediyoruz” diyor ve ekliyor: “Ödeme alma süremizin uzaması bu zor dönemde nakit ihtiyacını artırıyor. İhracat alacaklarımızı mümkün olduğunca Eximbank kredileriyle dengelemeye çalışıyoruz. Diğer yandan bir şirketler grubu olmamızın da avantajıyla firmalarımız birbirine destek olarak bu süreci geçirmeye çaba gösteriyorlar.”
Ağırlıklı ihracata çalışan Alapala Makine CEO’su Görkem Alapala, ülkeden ülkeye değişmekle birlikte, genelde vadelerin uzadığına dikkat çekiyor. Uzayan vadeler de doğal olarak nakit akışına olumsuz etkide bulunuyor. Alapala, “Özellikle akreditifsiz çalıştığımız projelerde nakit akışı planlarımızın bozulmasına neden oluyor. Makineler stokta bekliyor. Müşteriye özel ürettiğimiz için başka projelerde de değerlendirme şansımız olmuyor” diye konuşuyor. Alapala, içinde bulunduğu makine sektöründe ortalama vade süresinin 90 gün olduğunu, son dönemde ise 120 güne çıktığını paylaşıyor.
Tat Makarna, hem ihracat hem de iç pazara yönelik çalışıyor. Genel müdürü Batuhan Memiş, iç piyasada vadenin 10-60 gün arasında değiştiğini, ortalamanın ise 30 gün olduğunu söylüyor. Memiş, “İç piyasada Covid döneminde bir değişiklik olmadı” sözleriyle, makarna sektöründe önemli bir gerçeğe dikkat çekiyor. Memiş, ihracat tarafını ise şöyle anlatıyor: “İhracatta durum müşteriden müşteriye değişiyor. Ancak, biz yüzde 30 ön ödeme, yüzde 70 evrak karşılığı çalışıyoruz. Ürün alırken ise durum farklı… Örneğin, buğdayda sıkıntı olduğu için kimse vade yapmıyor, peşin ödüyoruz.”
SEKTÖRLERİN PERFORMANSI
İngiltere ve dünyanın bazı ülkelerinde ödeme konusunda danışmanlık veren Sidetrade’in analizlerine göre bazı sektörlerde “gecikme” oranı daha yüksek seyrediyor. Son araştırmaya göre, finans, sigorta ve gayrimenkulde ödemelerin yüzde76’sı 10 gün ve üzerinde gecikiyor. Bunu yüzde 60 ile bilgi teknolojileri, iletişim ve bilişim izliyor. Buna karşılık gıda, gıda perakende ve sanayi üretiminde oranlar yüzde 20’lere kadar iniyor.
Türkiye’de de benzer bir tablo var. Özellikle gıdada, işlerin de iyi gitmesi ve arz/talep dengesindeki sorunlar nedeniyle ödemeler sorunsuz ilerliyor. İsminin açıklanmasını istemeyen bir gıda şirketinin genel müdürü, “Piyasada bazı alanlarda ürün bulunmadığı için, vadeleri aksatmak kimsenin aklına gelmiyor. Peşin verip ürünü alanların oranı ilk defa yüksek düzeylere ulaştı” diye konuşuyor.
Aşağı yukarı bütün sektörlerle çalışan lojistik sektöründe durum biraz daha farklı… Ekol Lojistik Genel Müdürü Arzu Akyol Ekiz, “Ekonomideki durgunluk, tablodaki belirsizlikler şirketlerin ödemelerini ve tahsilat sürelerini de etkiliyor” diyor ve ekliyor: “Tahsilatlarımızda vade sürelerinin uzadığını söyleyebilirim. Yaşadığımız süreçte tahsilat süreleri maalesef minimum 1 ay uzamış durumda.”
Bu da ek işletme sermayesini, yani borçlanmayı beraberinde getiriyor. Ekol Lojistik, birçok diğer şirket gibi önceliğine bu nedenle “zamanında tahsilat” konusunu aldı.
Deri sektöründe faaliyet gösteren Persu Deri’nin sahibi Perihan Çöçelli, “İşler 1 ay durdu, sonra yeniden başladık” diye konuşuyor. İhracat ağırlıklı çalıştıkları için ciddi bir sorun yaşamadıklarını, “daha düşük kârlarla” yollarına devam ettiklerini söylüyor. Çöçelli, “Hatta erken ödeyen müşterilerimiz bile oluyor” diyerek farklı bir eğilime dikkat çekiyor.
Tatilsepeti, tüketici ve kurumlara yönelik hizmet veriyor. Tüketicilerle peşin çalışma yapıldığı için sorun yaşanmıyor. Şirketin genel müdürü Koray Küçükyılmaz, şirketlere yönelik işlerinde vadelerde uzamalar olduğuna dikkat çekiyor. “Şirketler cephesinde ortalama vademiz 30 gündür. Ancak, sıkıntılı müşterilerde 90 güne kadar çıktık” diyor ve devam ediyor: “Gecikmeler işletme sermayesi ihtiyacını artırıyor. Düşük kârlı bir hizmet veriyoruz. Bu nedenle nakit akışı ve kârlılık açısından çok zorlanıyoruz. Beklentimiz, ödemelerin zamanında yapılmasıdır.”
Sodexo Türkiye CEO’su Eda Uluca Özcan ise şanslı bir alanda faaliyet gösterdiklerini söylüyor. Çünkü, sektörde ödeme vadesi 30 gün olarak düzenleyici otorite tarafından belirlenmiş. Özcan, “Dolayısıyla bu düzenleme nedeniyle halihazırda çalışanlarına yemek kartı veren müşterilerimiz bu koşula uygun hareket ediyorlar. Bir sıkıntı gözlemlemiyoruz” diyor.
YOLA SORUNSUZ DEVAM EDENLER
Bu dönemde KGF kullanan şirketlerin, özellikle büyük şirketlerin tedarikçilerinin ödemeleri daha düzenli hale geldi. Diğer şirketlerine göre “geç ödeme” sorunu ciddi şekilde yaşanmadı ya da birkaç hafta ile sınırlı kaldı. AGT Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Semih Söylemez, kendi sektörlerinde, özellikle tedarikçilerinde bunu gözlemlediklerini söylüyor. “Bunun en önemli nedeni KGF kredilerini kullanmalarıdır” diyen Söylemez, şöyle ekliyor: “Bizim sektörde vadeli satışlarda herhangi bir vade uzaması olmadı. Kredilerin kullanımı faturaya bağlandığından dolayı peşin satışlarımızda artış gözlemlendi. Bu nedenle yüzde 10-15 düzeyinde olan peşin satış oranımız, bu dönemde yüzde 30-35’e kadar çıktı.”
Uzay Kimya Başkanı Sevda Arıkan ise büyük şirketlerle çalışmanın etkilerini görüyor. Bulunduğu sektörün de etkisiyle ödemelerde sıkıntı yaşamıyor. Arıkan, “Ağırlıklı olarak büyük zincir ve bir kısım yerel market ile çalışıyoruz. Sözleşmeye bağlı vadelerimiz var ve şu ana kadar hiçbir sorun yaşamadık” diye konuşuyor.
“Büyük şirketle” çalışma etkisini hisseden bir başka şirket ise yazılım alanında çalışan Ayrotek… Şirketin Başkanı Ülker Gürpınar, “Önceden belirlenen vadelere yönelik bir değişim talebi almadık. Sadece dolar bazlı fatura ve tekliflerin TL’ye çevrilmesi yönünde istekler geliyor” diyor.
TEKNOLOJİDE TABLO NASIL?
Pandemi nedeniyle bilişim sektörünün bazı alanlarında işler hızlandı. Örneğin, laptop, kamera gibi cihaz satışlarında rekor düzeylere ulaşıldı. Evden çalışmanın getirdiği bazı alanlarda yüzde 100 üzeri büyüme rakamlarına ulaşıldı. E-ticaret ise çok çeşitli kanalların performansını artırdı. Sonuçta şirketlerin teknolojiye acil ihtiyacı arttı. Bu nedenle işler hızlandı, ödemeler konusunda şirketler daha hassas davrandı.
Inspark CEO’su Serdar Susuz, “Sektörde 21 ila 30 gün ortalama vade ile çalışıyoruz” diyerek önemli bir saptama yapıyor. Susuz’un dikkat çektiği rakamlar, paylaşılan diğer sektör ortalamalarının çok altında seyrediyor. Susuz şöyle devam ediyor: “Biz tedarikçilerimize 7 gün içinde ödeme yapmayı hedefliyoruz. Böylece ekosistemin sürdürebilirliğine katkıda bulunmak istiyoruz. Çalıştığımız sektörlerde ise aksaklıklar olsa bile yüksek miktarda ve sıkıntı oluşturacak düzeyde değiller.”
Yapay zeka konusunda çalışan Cbot’un genel müdürü Çiler Ay ise ortalama vade süresi için 30-90 güne dikkat çekiyor. Çiler, “Pandemi dönemiyle birlikte ortalama vade süreleri uzadı” diye konuşuyor. Ona göre, kendi alanlarda vadenin, proje teslimiyle başladığını, bunun da önemli bir sorun olduğuna dikkat çekiyor.
50 BİN KOBİ
Küçük İşletmeler Federasyonu’nun (FSB) verilerine göre İngiltere’de her yıl 50 bin KOBİ “geç ödeme” yüzünden kapanıyor.
“Bu dönemde tedarikçilerimiz için genel bir genişletme politikası uygulamadık. Nakit sıkıntısı yaşadığını belirten ve talep eden imalatçılarımıza ve bayilerimize özel genişletmeler uyguladık. Ancak, bunlar sadece Mart-Nisan-Mayıs ayları için geçerliydi. Haziran sonrası ise tekrar normale döndük.”
HAYDAR YENİGÜN – Ford Otosan CEO
“Akreditifsiz çalıştığımız projelerde nakit akışı planlarımızın bozulmasına neden oluyor. Makineler stokta bekliyor. Müşteriye özel ürettiğimiz için başka projelerde de değerlendirme şansımız olmuyor”
GÖRKEM ALAPALA – Alpala Makine Ceo
“Bizde vadelerde büyük değişiklikler olmadı. Pandeminin ilk döneminde projeli/kuramsal satışlarda ödeme yapılmadı, vadeler 2.5 ay uzadı. Şimdi vade uzaması 30 gün düzeyinde seyrediyor. Biz alırken 150 gün, öderken de 180 gün idi. Bunlarda bir değişiklik olmadı.”
ÖMER TAVİLOĞLU – Mudo CEO
“Ayakkabı aldığımız üreticilere verdiğimiz çeklerin vadeleri 4-8 ay arası değişiyor.”
ÜMİT ZAİM – Derimod YKB
%19
Ödeme vadelerindeki uzamadan en az etkilenen sektör gıda oldu. Şirketlerin yüzde 19’u erteleme yaşadığını söyledi. Bu oranlar gıda perakendede yüzde 22, imalatta yüzde 23 oldu.
Kaynak: Sidetrade.
