Rauf Ateş
YAZI: M.RAUF ATEŞ
Pandemi sonrasında ortaya çıkan alışveriş döneminde perakende, özellikle giyim ve ayakkabı çok hızlı büyüdü. Şirketler adeta ‘altın’ yıllarını yaşadılar. Bu, marjlarına da yansıdı. Örneğin, 2000’lerin ortalarında brüt yüzde 40-45 olan marj, bazı şirketlerde yüzde 40’ın da altına iniyordu. Net olarak bakıldığında ise tek haneli oranlara iniliyordu. Bir perakendecinin aktarımıyla, “ancak maliyetler iyi kontrol edilince’ bu oranlara ulaşılabiliyordu.
Ancak, 2021-2023 arasında giyim perakendesi ve ayakkabıda tablo değişti. Bazı şirketler, brüt kâr marjlarını yüzde 55-60 düzeyine çektiler. Üstelik bu rakamı, sektörün deyimiyle, ‘indirim sarmalından’ çıkarak gerçekleştirdiler.
Ancak, 2024 yılına yönelik beklentiler, son 3 yıl gibi değil. Para piyasasındaki sıkılaştırma beklentisi ve kredi kartı taksitlerine yönelik önlemler, oranları aşağıya çekecek diye öngörülüyor. Bunun da brüt marjı yüzde 5-10 düzeyinde aşağı çekebileceği hesaplanıyor.
Ayakkabı Dünyası CEO’su Gürkan Ergenekon, 2022’de 555 milyon TL olan ciroyu, 1 milyar TL’ye çıkardıklarını söylüyor. 2024’te ise 1.8 milyar TL hedefliyorlar. Ergenekon, “2023 yılında kârlılık oranımızı reel olarak 300 baz puan artırdık” diyor ve sektör için şu değerlendirmeyi yapıyor:
“Sektörde durum çok değişken, her markanın farklı bir brüt kâr marjı var. Ancak, oranların yüzde 10-30 arasında olduğunu biliyoruz. Son birkaç yıldır enflasyon korkusuyla öne çekilen alımlar nedeniyle sektör hızlı büyümüştü. 2024’te durum tersine dönecek gibi görünüyor. Cirolar artsa da kârlılıkların düşeceğini tahmin ediyoruz.”
Sadece Türkiye’de değil, ABD başta olmak üzere Avrupa Birliği ve dünyanın dört bir yanında kar marjlarında benzer bir eğilim var. Örneğin, dünyanın en önde gelen borsa endeksi S&P500’deki şirketlerde kâr marjı, 2021’deki yüzde 13’lük orandan son birkaç yıldır geriliyor. 2023’te oran yüzde 11.6’ya yükselmişti. Ancak, Türkiye’den farklı olarak 2024 yılına yönelik beklentiler yüksek. Son çeyrekte yüzde 12.5 üzerine çıkış beklentisi var.
ENFLASYONUN İTİCİ GÜCÜ
Kiğılı CEO’su Sena Suerdem de ‘enflasyon’ etkisine dikkat çekiyor. “2023 yılında net kârlılık, enflasyon artacak beklentisinin etkisiyle beklenenden çok daha iyi gerçekleşti” diyor ve ekliyor:
“Ancak, 2024 yılında enflasyon muhasebesine göre finansal bilançolar açıklanacak. Bu nedenle stoklar ve özkaynak enflasyona göre endeksleneceği için, doğru bir kâr-zarar enflasyonu göstermeyebilir. Yine de biz 2023’ten daha iyi bir kârlılık bekliyoruz.”
Suerdem’in sektör için net kârlılık oranı beklentisi yüzde 10-15 arasında değişiyor.
Koton CEO’su Bülent Sabuncu’ya göre, giyim perakendesinde ‘kârlılık’, ürün kategorilerine göre farklılık gösterecek. Kendi alanlarında, EBITDA oranını yüzde 25’lerin üzerinde açıkladıklarını belirtiyor ve ekliyor:
“Son getirilen enflasyon muhasebesi uygulaması kârlılık denklemini değiştirdi. Bunu unutmamak gerekiyor. Bütün bunlara rağmen, bizim 2024 yılı kârlılığımız, sektöre göre ve geçmiş yıllardan daha iyi olacak.”
3 SEKTÖRE DİKKAT
Kârlılıkta olumsuz beklentilerin olduğu sektörlerin başında otomotiv yan sanayi geliyor. Sektörün önde gelen iş insanlarından biri, “Oldukça zor zamanlardan geçiyoruz” diye konuşuyor:
“Hem kur baskısı var hem de maliyetler inanılmaz arttı. Gerçekten bir ‘survival’ (Yaşam mücadelesi) hikayesine girdik. Bizim rakibimiz olan ülkeler, Türkiye’ye göre çok ucuz kaldılar.”
Aynı liderin verdiği bilgiye göre kâr marjı 2024 yılında önemli ölçüde gerileyecek. Hatta çok sayıda şirket zarar açıklayabilir. Buna göre 2023 yılında yüzde 3 ila 7 arasında değişen net kâr oranları, 2024’te ‘eksi’ 3 ile ‘artı’ 5 arasında değişecek.
Aynı oranda olmasa bile gıda perakendesinde de olumsuz tablo var. Büyük zincirlerden birinin CEO’sunun verdiği rakamlar da bunu destekliyor:
“Sektörde ‘Favök’ (Faiz, vergi ve amortisman öncesi kâr) marjı geçen yıl yüzde 6-8 aralığındaydı. Bunun da enflasyon muhasebesi öncesi olduğunu hatırlatmam gerekir. Net kâr ise yüzde 1-3 aralığında idi.”
Aynı CEO, bu yıl personel maliyetlerinin de etkisiyle net kâr marjının yüzde 1-2 aralığında olabileceğine dikkat çekiyor.
Restoran ve kahve zinciri tarafında da beklentiler olumsuz. Sektörden bir CEO, “kâr marjlarımız, iş modelimize göre olması gereken oranların yüzde 3-3.5 altında seyrediyor. 2024’te de devam edeceğini düşünüyoruz. Bunun nedeni ise enflasyon nedeniyle artan maliyetlerin fiyatlara geç ve eksik yansımasıdır” diyor.
TEKSTİLDE BEKLENTİ OLUMSUZ
Perakendede, özellikle giyim perakendesinde işler olumlu giderken, hammadde sağlayıcısı tekstilde tablo o kadar parlak değil. Taha Tekstil Yönetim Kurulu Başkanı İsmail Kısacık, 2023’ten sonra 2024’te de ‘sektör açısından durumun kötüye gideceğini’ söylüyor. “2023 yılında ciroların yüzde 20 civarında azaldığına” dikkat çeken Kısacık, şöyle devam ediyor:
“Buna bağlı olarak kârlılık oranlarımız, bir önceki yılın düzeyine bile yaklaşmadı. 2024 yılı zor olacak. Şirketler, mevcut kapasitelerini koruyabilmek için maliyetine, hatta bir miktar zararına bile sipariş alıyor. Önlem alınmazsa, 2024 yılının ciro kaybı ve zararla tamamlanacağını düşünüyorum.”
Korteks Genel Müdürü Barış Mert, “2023, rakiplere göre maliyetlerimizin arttığı bir yıl oldu. Buna rağmen 250 milyon dolarlık net satışa ulaştık” diye konuşuyor. 2024 yılının ilk yarısında ise bir değişiklik bekliyor:
“Özellikle ikinci yarısının daha iyi geçmesini bekliyoruz. Bizim satış hedefimiz 275 milyon doları yakalamak.”
LOJİSTİKTE YENİ DÖNEM
Sektörün global şirketlerinden PSA BDP’nin bölge başkanı Fikret Ersoy, 2021, 2022 ve 2023 yılı ilk 6 ayını birlikte değerlendiriyor. “Bu 2,5 yılda dünyada inanılmaz bir kârlılık vardı. Covid ve sonrasında ortaya çıkan jeopolitik gelişmeler bu büyümenin kaynağı idi.”
Ersoy’a göre global lojistikte EBITDA marjları yüzde 15-20 oranındaydı. Yurt içinde ‘depo ve dağıtımda’ ise oranlar yüzde 12-18 arasında değişiyordu. İçinde bulunulan yıla yönelik beklentiler daha farklı:
“2023’ün ikinci yarısından itibaren kâr marjlarında inanılmaz düşüşler var. Global taşımalarda yüzde 6/7’nin altına gelindi. ‘Kontratlı’ depo ve dağıtım tarafında yüzde 10-14 bandındayız. Bundan sonrasını global gelişmeler belirleyecek.”
Fikret Ersoy’a göre, son global gelişmeler Türkiye’ye olumlu yansıyabilir. Bunun etkisi de ikinci yarıda görülecek. Ancak, yüksek enflasyon, döviz istikrarlı gitmesi ve çalışan başta olmak üzere artan maliyetler, bu olumlu gelişmeyi gölgeliyor. Fikret Ersoy, “Bu nedenle depo ve iç lojistikte kâr marjları düşebilir” diyor.
ÜRETİMDE SON TABLO
Kompresör alanının önemli şirketlerinden Dalgakıran’ın Yönetim Kurulu Başkanı Adnan Dalgakıran, “2023’ün kârlılıkları, düşük faiz ve hareketli tüketim nedeniyle iç pazarda iyi seyretti” diyor ve ekliyor: ‘2024 ise çok farklı olacak. Yüksek faiz ve daralan pazar kârlılıkları oldukça düşürecektir.”
Has Çelik Yönetim Kurulu Başkanı Naci Faydasıçok da ‘değerlenen TL’ etkisine dikkat çekiyor. “Özellikle ihracatta rekabeti çok önemli ölçüde etkiliyor” diyor. Faydasıçok, “Çin’deki durgunluk ve ihracat pazarlarındaki agresifliği satışlarımızı ve kârlılığımızı olumsuz etkiliyor. Gördüğümüz kadarıyla 2024’te de kârlılık düşük seyredecek” diye konuşuyor.
Mobilya alanında da kâra yönelik “düşüş” beklentisi var. Doğtaş Mobilya Yönetim Kurulu Başkanı Davut Doğan, 2023 yılındaki ortalama yüzde 10 kârlılık oranını, 2024’te yakalamanın zor olduğunu söylüyor: “Bütün sektör için yüzde 5 civarında net kârlılık olabileceğini düşünüyorum.”
“SEKTÖRDE KÂRLAR ERİYOR
ŞENOL ŞANKAYA / Yeşim Tekstil CEO
- OLUMSUZ TABLO Geçtiğimiz yıl kur artışının enflasyonun altında gerçekleşmesi, özellikle enflasyona bağlı giderlerin artışına sebep oldu. 2023’te Euro yüzde 48, Dolar yüzde 43 arttı. TÜİK’in açıkladığı enflasyon ise yıllık yüzde 64 oldu. Asgari ücrette artış yüzde 81’i buldu. Tüm artışlar fiyatlara yansımamış olsa da işletmelerin kârlılıklarını önceki yıllara göre eritti.
- MALİYET 2022’den bu yana ekonomide yaşanan gelişmeler nedeniyle sektörümüzde üretim maliyetleri yüzde 50’ler civarında arttı. Bu da ülkemizin rekabet gücünün azalmasına yol açtı. Bunu ihracat rakamlarında da gözlemleyebiliyoruz.
- İLK 3 AY 2024’ün ilk 3 ayında konfeksiyon ihracatımızda yüzde 12’lik azalış görüldü. Yaşanan istihdam kayıpları, üretim maliyetlerindeki artış, siparişlerin başka ülkelere kayması ve hem iç hem de dış pazardaki daralmalar düşük marjlarla üretim yapan firmaları derinden etkiledi. Mart ayında tekstil ve hazır giyim en fazla konkordato ilan eden sektörler listesinde ilk sıraya yükseldi. Tüm bunlar ışığında sektörümüzde kârlılıkların bu yıl da azalabileceğini söyleyebiliriz.
