Kripto ekonomisi büyüyor

YAZI: MEHTAP DEMİR

Bizim açılış tarihimiz 2017 Şubat. O dönem sektör açısından yolun çok başı olduğu için bir büyüklükten söz edemeyiz. Tabii, yurtdışında hareketlilik vardı. O gün olduğu gibi bugün de aynısını düşünüyoruz: Her dönem çok büyük bir sektör.

İlk 3 ay 30 bin kullanıcımız vardı, yıl sonunda 250 bin civarı kullanıcıya ulaştık. 2017 Aralık ayı ‘hype’ dönemiydi. Buna rağmen toplamda ulaştığımız sayı 250 bin idi, fakat bu bizim için çok müthiş bir sayıydı. Nihayetinde hizmet vermesi de erişilmesi de zor bir kitleden bahsediyoruz.

O dönemde bu hizmeti alabileceğiniz birkaç platform vardı. Biz sadece Bitcoin alım satımına aracılık ederek başladık. 2019 yılına kadar başka bir kripto para hiç olmadı ama dünyada diğer kripto paralar alınıp satılıyordu.

İLK YILLARIN PİYASASI

Bugüne kıyasla, aslında yok denecek kadar küçük bir piyasa ve ekosistemden bahsediyoruz. Biz 2017’nin sonunda Bitcoin’de 5 binin üzerinde günlük işlem hacmine ulaştığımızda bu müthiş bir başarıydı. Bu hacimle, dünyanın en büyük 3’üncü borsasıydık.

Sayıca belki 150’nin üzerindedir ama bir yerden sonra yaşanan kırılımla, ethereum smart contract’ların yeni token üretiminde işi kolaylaştırmasıyla hızlıca binlerce kripto parayı geçmeye başladı.

Yanlış hatırlamıyorsam biz girdiğimizde Türkiye’de bir tane daha küçük oyuncu vardı. Onun dışında başka yoktu diye hatırlıyorum.

PAZARA GİRİŞ ÖNGÖRÜSÜ

Esasında bu sektöre müthiş öngörülerle girmiyorsunuz. Diğer kripto para platformlarını kullanarak kripto para alım satım yapıyorsunuz ve alandaki problemleri, eksiklikleri, fırsatları görüyorsunuz ve “bu fırsatı değerlendirebilir miyim?” sorusunu soruyorsunuz.

Fakat o günlerde bize fırsat gibi gözüken şeyler aslında çok büyük fırsat değilmiş. Örneğin, bizim gibi platformların bankalarla çalışması lazım. Çünkü, bunlar, itibari para yatırıp kripto para aldığınız platformlar. O dönemde bankaların bu işte rahatlıkla kullanılabileceğini düşünmüştük, fakat öyle değilmiş. Bankaların o kadar kolay ikna olmadıklarını gördük. Birkaç yılımız bankaları ikna etmekle geçti. Dolayısıyla, nasıl bir pazara hitap ettiğinizi bilmiyorsunuz. O dönemde hiç kimse 2021’deki büyümeyi öngörmüyordu.

Girerken böyle öngörülerimiz yoktu. Bir piyasa vardı ve biz de temelde kullanıcı kazanmaya odaklanmıştık. Önceliğimiz, çok para kazanmak ya da çok büyümek değildi. Benim o gün gördüğüm, burada çok fazla kullanıcı elde edebileceğimiz bir fırsat olduğuydu. “O zaman biz bu işi yapmalıyız” dedim.

ŞAŞIRTAN KRİTİK GELİŞME

Aslında son yıllarda olumsuz birçok şey oldu ama hiçbiri şaşırtmadı. Çünkü, sektörün dinamikleri itibarıyla yaşadıklarınıza çok şaşırmıyorsunuz.

Olumlu olarak ise 2017’nin aralık ayında olan “hype” (Büyük yükseliş), beklediğimiz bir yükseliş değildi. Bir anda kendimizi bir yükselişin içerisinde bulduk. Orada kullanıcı kırılımımız oldu.

2021 yükselişini de beklemiyorduk. Dünya da beklemiyordu ve gerçekleşti. Bizim için farklı bir kırılımdı. Eğer sektörde bir beklenti ya da öngörü olsaydı, tüm platformlar 2021 yılına hazırlıklı girerdi. Ama herkes o “hype”ın altında ezildi. Demek ki globalde de kimsenin müthiş ve net öngörüleri yok.

Bugün ise sektöre dair çok fazla tahmin/öngörü paylaşılıyor. Fakat pek çoğunun ayakları yere basmıyor ve tutarlı değil. “Ödemelerin kripto paralarla yapılacağı”, “1 bitcoin’in 100 bin dolar olacağı” gibi tahminler, sadece hisleri ifade eder. Sektörün dinamikleri çok daha farklı.

Örneğin, ben uzun bir süre kripto paraların ödemelerde kolaylıkla kullanılamayacağını biliyordum. Kripto piyasası bunu “Stablecoin” dediğimiz, itibari paraya dayanan kripto varlıklar yatatarak çözdü.

Ancak, bu, kripto paralarla ödeme yapabileceğiniz anlamına gelmiyor. Her zaman, her şeye çözüm üretilebilir bir akış var. Fakat her akış, her şeyi üretebileceğiniz anlamına gelmiyor. Regülasyonlar var, devletlerin pek çok alanda kısıtlamaları var.

TÜRKİYE’DE İLGİ YÜKSEK Mİ?

Hacim olarak evet ama varlık olarak aynı şeyi söyleyemeyiz. Dünyada belirli bir hacme ulaşmış kripto para platformlarının sayısı, bir elin parmaklarını geçmiyor. Kripto para platformları da tıpkı token gibi, Türkiye’de 80’in üstünde var. Dünyada da böyle, çok fazla.

Tam rakamları bilmiyorum ama dünyada 1000’in üstündedir. Çünkü, bu sektörde “ben kripto para platformuyum” demeniz yeterli. Arkada tam ne yaptığınızı denetleyen bir mekanizma henüz yok. Bu mekanizmalar oturunca o sayıları konuşmaya başlayabiliriz. Türkiye’de belki 4 tane kalacak. Dünyada belki 10 tane olacak.

Türkiye’nin yeriyle ilgili çeşitli araştırmalar yapıldı. 2021’deki araştırmada ‘ilk 4’ ve ‘ilk 10’ gibi verilerle karşılaştık. Ancak, ben bunların hiçbirine ‘doğru veridir, temizdir’ diyemiyorum. Çünkü, orada birtakım sorunlar var. Herkes istediği rakamı paylaşabiliyor ve hiçbir denetleme mekanizması yok.

Bu sektörde başarı ‘işlem hacmi’ ile ölçülür. Türkiye’de beyan edilen bugün günlük 600 milyon doların üzerindedir. Ancak, bu rakamların doğruluğundan emin olamayız. Başarının en iyi teyit mekanizması ödenen vergilerdir. 2021’de bizim kadar vergi veren başka platform yok. Bunları yan yana koyduğunuzda bu veriler, gelirlere/başarıya dair bir tablo ortaya koyuyor.

KULLANICI HİSSEYE KAYDI

Son yıllarda ilgide bir değişim oldu ama yaşananlar önemli bir hacim etkisi yaratmadı, sadece varolan hacmi canlı tuttu. Özellikle Türkiye için 2021’den sonra burada kripto piyasasındaki daralma ve yavaşlama Türk kullanıcılarını hisse senetleri piyasasına yönlendirdi.

Daha önce oralarda hiç işlem yapmayan bir sürü kullanıcı hisse senedi piyasalarında işlem yapmaya başladı. 2017’de 1-1.5 milyon hisse senedi kullanıcısı vardı. Şu an 4.5 milyon civarında. Çoğu son 2 yılda oldu.

Biz Paribu olarak 4.5 milyon kullanıcıya ulaştığımızda, borsa İstanbul’da 2 milyon kişi işlem yaptı diye konfeti patlatılıyordu. Sonra orası 4.5 milyona kadar çıktı. Biz burada pek çok insana alıp satmayı öğrettik, bunun korkutucu bir şey olmadığını, nasıl yapıldığını ve o akışı öğrettik. O akışı öğrenen insanlar bunu başka yerlerde kullanmaya başladılar. Yoksa o insanları yatırım piyasalarından tutup çekmeniz neredeyse imkansızdır.

KRİPTO PARALARIN SAYISI

2017’de kırılım yaşandı, yeni kripto paraların, token’ların çıkmasıyla. 2021’deki ‘hype’ ile birlikte ise müthiş artış yaşandı. Dünyada kime ne verirseniz aldığı bir dönem yaşandı. Hal böyle olunca herkes yeni kripto paralar çıkarmaya başladı.

Bunun çoğunun önemli bir hacim kaplamayacağı belliydi. Kripto paralar birer projedir, bir projeyi temsilen çıkar. Siz alırken de aslında bu projeye bakarsınız. Ne vadediyor, olmayan ne veriyor? Bunu gerçekleştirecek ekip var mı arkasında? Nasıl ki hisse senedi alırken pek çok faktöre bakıyor, bilançosundan kurucu ekibe kadar araştırıyorsanız, bu sektörde de aynısını yapıyor, aynı titizlikle ilerliyorsunuz.

Ancak insanlar, on binlerce kripto paranın olduğu bir sektörde bu detaylara dikkat etmeden alım satım yapmaya başladılar. Çalışanlarına bile ulaşamadığı platformlardan dahi işlem yapıyorlar.
Paribu’da 125 tane kripto para var. Sebebi, sadece bunları güvenilir kabul etmemiz, ‘self regülasyon’ yaparak filtrelerimizden başarıyla geçenleri kabul etmiş olmamız.

KRİPTO PARANIN YARINI

Eskisinden farklı olarak regülasyon çok daha yakın ve aktif. Amerika’da da son dönemdeki haberlerde bunu görüyoruz, kurumlar piyasa hakkında daha hassaslar. Dolayısıyla, eskisi gibi serbest büyüme ivmesi yaşayamaz, ki yaşaması da gerekmiyor. Sektör daha regüle olmalı.

Bazı ülkelerde yasaklanacağına dair haberlere katılmıyorum, yasaklanacağı iddia edilen ülkeler de bu yasakları aştı. Çünkü, bu yasaklanarak engellenebilecek bir şey değil. Bunu yasaklamanız demek sadece illegal şekilde kontrol dışı işlem yapan kurumların artacağı manasına gelir.

Bence piyasa bundan sonra daha sağlıklı olacak. Küçülmeyecek. Büyümeye devam edecek, çünkü ciddi bir potansiyel ve teknolojisinin bize vaat ettiği çok şey var.

Şayet düzenli biçimde ilerlerse büyüme eğrisi asla düşmez ve yükselmeye devam eder. Yeni projeler çıksın ya da çıkmasın, bitcoin’e olan alaka farklı seviyelere de gelse bu büyüme ivmesini fazla etkilemez.

Pazarın ne büyüklükte/oranda gelişeceğini rakamlarla ifade edemem. Bu hissiyattan ötesi olmaz.

GELECEK NE GETİRECEK?

Burası bir teknoloji şirketi. Diğer iş kollarının da daha fazla yer kaplamasını istiyoruz. Kritpo para tarafında olabildiğince kullanıcı bazımızı artırmaya çalışıyoruz. Ancak, diğer projelerimizi de insanlarla buluşturmayı ve teknolojiye katkı sağlamalarını istiyoruz.

Elbette “Sektörde birinci olacağız” gibi içgüdüsel bir hedeften söz edebiliriz. Ancak, biz mütevazı bir şirketiz, çok büyük hedefler koymuyoruz.

Bizim “saklama hizmeti” gibi çok kritik bir iş kolumuz var. “Kullanıcı varlıklarını nasıl saklıyorsunuz?” sorusunun cevabını veren bir hizmet ve oldukça önemli.

Bir diğeri, varlıklarınızı, bir platforma güvenmek zorunda olmadan güvenli bir şekilde saklayabilmenize imkân veren iş kolumuz; “Paribu Self” dediğimiz, merkeziyetsiz ağ ve kripto varlık cüzdanı.

Henüz dışarıya duyurmadığımız, son kullanıcıya temas eden, doğrudan blockchain’le ilgisi olmayan projelerimiz de var. Yıl sonuna doğru duyurmaya başlayacağız.

Bir de işin teknolojisine odaklanan, Paribunet adında kendi ağımız var. Bununla bağlantılı olarak, şirket içerisinde ‘ventures’ kolumuz var, bugüne kadar toplam 19 projeye yatırım yaptık. Blockchain içeren var, içermeyen var. Yatırım yaptığımız işlerin temel özelliği geleceğe dair yenilikçi fikirler ortaya koyması.

PARİBU KURULDUĞUNDA SEKTÖR NEREDEYDİ?

• BITCOIN
  Günlük hacimleri dolar bazında ortalama 8-9 milyon dolardı. Bitcoin bazında ise 2000 BTC civarındaydı. En yüksek olduğunda günlük 5-6 bin Bitcoin idi. Bugün 5-6 bin Bitcoin, bizim herhangi bir gündeki işlem hacmimiz.
• 2021 FARKI
  Büyük patlamanın 2021’de 2.7 milyar dolar günlük işlem hacmine çıkmıştık. Şu an 100-150-200 milyon dolar civarında günlük işlem hacmiyle devam eden bir yapımız var.
• KRİPTO
  Kurulduğumuzda sadece 1 tane kripto para vardı. O da Bitcoin idi. Biz sonradan sadece 120’nin üzerinde ekledik. Mesela Luna diye bir proje vardı. Çok büyük çöküş oldu. Bu para bizde ‘filtrelerimizden’ geçmediği için listeli değildi.

PARİBU’NUN SEKTÖRDEKİ YERİ

1. EN BÜYÜK
   İşlem hacimleri bakımından platformların verdiği rakamların gerçeği ne kadar yansıttığını bilmiyoruz. O nedenle kullanıcı bazında kıyaslama yapabiliyoruz. Bu bağlamda, Paribu olarak Türkiye’nin en büyük kripto alım satım platformuyuz. 2019-2023 yılları arasında ödediğimiz vergi miktarı 180 milyon doları geçti. Türkiye’nin her yıl en yüksek miktarda vergi ödeyen kripto para şirketiyiz.
2. AYI PİYASASI
   İşlem hacimlerimize baktığımızda, büyüme grafiği stabil değil ve esasında küçülüyoruz gibi bir tablo görülebiliyor. Çünkü 2021’de elde ettiğimiz kazançla, 2022’de elde ettiğimiz arasında büyük fark var. Bir anda grafiği bozan bir anamali gerçekleşiyor ve siz tekrar sabitliyorsunuz. Dolayısıyla ne kadar büyüdüğümüzü anlayacağımız dönem önümüzdeki yıl olacak. Çünkü, “ayı piyasası” dönemine girecek, stabil olacak ve büyüme oranlarımız net şekilde görülebilecek. İşlem hacimlerine göre belki de yüzde 50 küçülmüş olacağız. Dolayısıyla her sene en az şu oranda büyüyoruz gibi, diğer firmaların açıkladığı büyüme rakamları bizim sektörümüz için geçerli değil. Ödediğimiz vergilere ve kullanıcı bazında baktığımızda, pazar payımızın yüzde 50’nin üzerinde bir orana sahip olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.

KAZANAN VE KAYBEDENLERİN BİR ORANI VAR MI?

“Onu bilemeyiz ama şunu ayrıştıralım; herkes kazanamaz, birilerinin kazanması için kaybedenler de olmalı. Bu kripto paraya özgü değil bütün piyasalarda bu böyledir. Terazinin yarısı kazanıyor, yarısı kaybediyor. Aynı denge burada da söz konusu.”

“DOĞRU” BİLİNEN KRİPTO YANLIŞLARI!

1. Token-coin çok karıştırılır. Her token, coin değildir. Token farklı bir şeydir. Coin ise kendi ağına sahip ‘native’ projelerdir. Token’lar o ağlar üzerinde üretilmiş kontratlardır.
2. Merkez bankalarının dijital paraları da çok karıştırılır. Oysa, onlar kripto değildir, dijital paradır. Arkasında kripto aracı barındırmak zorunda değildir.
3. Fan token’lar, insanların kafalarında hep spor kulüpleriyle eşleşmiştir. Ancak öyle değildir. Fan token, herhangi bir kişinin çıkarabileceği bir şeydir. Alıcısını bulduğunuz ve alanlara bir ‘utility’ vadettiğiniz sürece herhangi bir isimde bir fan token çıkarabilirsiniz.

KRİTİK RAKAMLAR

• 8.000.000: Türkiye’de kripto parayla işlem yapanların 2022 sonu itibariyle sayısı.
• %59: 2022’de kripto paraya duyulan güvende bir önceki yıla göre artış.
• %74: 2022 yılında kripto parayla işlem yapanların önceki yıla göre artışı.
• 4/10: Her 10 kişiden 4’ü kripto para piyasalarını kârlı buluyor. 2021 yılında bu sayı 3 idi.
• 3.: Kripto para, tasarruf araçları arasında yüzde 11.1 paya sahip. Bu oran ile TL vadeli ve vadesiz hesaplardan sonra 3’üncü sırada yer alıyor.
• %90: Her 10 kişiden 9’u kripto parayı “yüksek getiri” beklentisiyle tercih ediyor.
• %60: Kripto parayla işlem yapan 10 kişiden 6’sı kripto para piyasasını risksiz buluyor.
  Kaynak: Paribu, “Kripto Para Bilinirlik ve Algı Araştırması”