Meraklı şirket farkı

YAZI: M.RAUF ATEŞ

Avrupa’ya ilk seyahati için yola çıkarken iki hedefi vardı. Yenilikleri, yeni ürün ve projeleri görüp Türkiye’ye getirmeye çalışmak, birinci hedefi idi. 1931 yılında Viyana’ya giderken, yola çıkmışken sağlık kontrolünden de geçmek istiyordu.

Budapeşte, Viyana, Berlin ve Paris’i kapsayan ziyareti sırasında en çok büyük mağazalardan etkilenmişti. Paris’teki Galeries Lafayette ve özellikle de Berlin’deki “Wertheim” onda iz bırakmıştı. Bugünkü ‘department store” (katlı mağaza) konseptinin öncülerinden olan Wertheim’a kendi anlatımıyla neredeyse 10 defa girip çıkmıştı. Her defasında büyük bir merakla incelemişti. Örneğin, boyunu ölçmüş ve 245 metre uzunluğunda olduğunu saptamıştı. Kendi kendine şöyle düşünmüştü:

“Bunlar da bizim gibi insandı. Bu kadar güzel şeyler yapıyorlar, biz de bunların küçüğünü yaparız”.

Rahmetli Vehbi Koç, “Hayat Hikayem” adlı kitabında “öğrenmek” ve “merakını gidermek” için yola çıktığı ilk seyahatine bu sözlerle yer veriyordu. Ona göre yolculuklara 3 amaçla çıkılırdı: İş, tedavi ve eğlence/dinlence. Koç, sonuncusuna pek vakit ayıramamış, ağırlığı işe, öğrenmeye ve merakını gidermeye vermişti:

“Bir yolculuğa çıktığım zaman görüp öğrendiklerimi anlatmaya değerse bir rapor halinde hazırlayıp, kuruluşumuzda çalışan arkadaşlarıma dağıtır, işlerimiz konusunda bilgi veririm. Bizim dışımızda da yararlı olacağına inanırsam basında yayınlar, gerektiğinde hükümete iletirim.”

Koç Holding’in kurucusu Vehbi Koç, Türkiye’nin ilk meraklı, sorgulayan yapıdaki liderlerindendi… Kurduğu şirketlerde, yaptığı lisans anlaşmalarında ve bünyesine kattığı yöneticilerde hep “merakın” izleri vardı.

Aslında merak ve sorgulamanın önemi iş dünyasında her zaman oldu. Ancak, rekabetin arttığı, yeni iş modelleri ve teknolojilerin yükseldiği son yıllarda merak için, “yeni para birimi” (New currency) diyenlerin sayısı artıyor. İnovasyon ve girişimcilik, bu tip şirketlerde daha fazla öne çıkıyor.

Merak dalgası yayılıyor
Şirket liderleri ve girişimcilerin bu konuya ilgisinin artışını LinkedIn’deki paylaşımlardan da görmek mümkün. Son 2 yılda “merak” konusunu kapsayan gönderilerin sayısı yüzde 71, içinde “merak” kelimesi geçen ilan sayısı ise yüzde 90 düzeyinde arttı.

Bu konunun önemini ortaya koyan bir başka araştırma ise SAS tarafından yapıldı. Global Merak Araştırması’na (Global Curiosity Survey) göre yöneticilerin yüzde 51’sine göre, meraklı olmak, 5 yıl öncesine göre daha önemli. Dünya çapında 1973 yöneticiye kapsayan araştırmadan öne çıkan birkaç başlık şöyle:

• Yöneticilerin yüzde 59’una göre, merak özelliği ile öne çıkan çalışanların gerçek işte yaptıkları “etki” daha yüksek oluyor.
• Yüzde 51’i ise bu tip çalışanların daha yüksek performans gösterdiğini düşünüyor. Bu oran C düzeyde ise yüzde 58’e çıkıyor.
• Merak, çalışanların iş tatminini artırıyor, daha yenilikçi ve verimli bir ofis ortamı sağlıyor. Yöneticilerin yüzde 60’ına göre içinde bulunduğumuz ortamda çalışanların moral ve motivasyonunu yüksek tutmak çok zor. Bu konuda meraklı bir şirket profiline sahip olmak kritik rol oynuyor. Katılanların yüzde 62’sinin yaratıcı düşünce, şirkete bağlılık ve tatmin artırmada merakın rolüne dikkat çekmeleri de bunu kanıtlıyor.

İndeks CEO’su Banu Sürek, merak eden, yüksek performanslı bir çalışan profiline sahip olmayı hedeflediklerini söylüyor: “Biz her zaman ortak aklın gücüne inanıyoruz. Bu kapsamda arkadaşlarımızın her konudaki görüşlerine çok değer veriyoruz. Yaş ortalamamızın çok genç olmasının da avantajını yaşıyoruz. Bu genç arkadaşların önerileriyle sürekli yenilenmeye, dinamik kalmaya devam ediyoruz.”

Çok soru sormak!
Apple CEO’su Tim Cook, “Biz meraka değer veriyor, meraklı insanları arıyoruz” diyor: “Merak, isterse aptalca sorular olsun çok soru sormak, birçok şeyi merak etmektir. Bazen bir kişinin çocukça sorular sorarak başlaması şaşırtıcı olabilir. Ancak, bu, sorular hakkında derinlemesine düşünmek için baskı yaratır ve yaratıcı yanıtların ortaya çıkmasını sağlar. Biz de işte insanlarda doğuştan gelen bu merakı arıyoruz.”

Ancak, bu tip insanların iş dünyasında sayısı o kadar fazla değil. Harvard Business School’un araştırmasına göre ofis çalışanlarının yüzde 65’i “sormak” için kendilerini rahat hissetmediklerini söylüyor. Çalışanların yüzde 84’ü, yöneticilerin kendilerini merak/soru sorma konusunda teşvik ettiklerine dikkat çekiyor. Ancak, buna rağmen yüzde 60’lık bölüm önlerinde engellerin olduğunun altını çiziyor.

Harvard Business School’dan Prof. Francesca Gino, “Merak, bütün iş sahipleri, girişimciler ve yöneticiler için çok önemlidir. Eğer bunu sağlayamazsanız, yeni girişimlerin ortaya çıkması mümkün olmaz” diyor. Ona göre, soru sorulması sağlanır ve merak duygusu şirket bünyesinde desteklenirse, yeniliklerin önü de açılır.

Microsoft Türkiye CEO’su Levent Özbilgin, sorgulayan/meraklı şirket ortamı yaratmak için 3 eylemi desteklediklerine dikkat çekiyor:

• Eğer şüpheniz varsa, durun, düşünün ve en önemlisi de soru sorun.
• Mutlaka agresif bir şekilde dinleyin.
• Anında tavsiye vermek yerine önce dinleyin, sorgulayın ve sorgulatın.

Merak eden şirket farkı
Prof. Francesca Gino, merak ve sorgulamayı destekleyen şirketlerde ortaya çıkan performans farkı için birkaç önemli veriyi paylaşıyor:

• Şirketlerin yüzde 92’si başarılı ürün, hizmet ve süreç yaratmakta daha başarılılar.
• Bu şirketlerin verimliliği, diğerlerine göre yüzde 52 oranında daha yüksek oluyor.
• Öğrenmeyi ve sorgulamayı yönetimin temeline koyan şirketlerde kârlılık, diğerlerine göre yüzde 17 oranında yüksek oluyor.

Prof. Gino, 120 ofis çalışanıyla yaptığı araştırmada, “doğal meraklıların”, daha iyi iş performansı çıkardıklarını saptadı. 3 bin kişiyi kapsayan araştırmaya katılanların yüzde 92’si, meraklı çalışanların takım ve şirketlerine “yeni fikirler” getirdiklerini belirttiler.

Sodexo Türkiye, “merak eden” şirket düzeyini artırmak için strateji izleyenler arasında yer alıyor. Şirketin CEO’su Eda Uluca Özcan, bunun için “Her İşe Maydanoz Ol” adlı bir inisiyatif başlattıklarını söylüyor ve ekliyor: “İşimize katkı sağlayacak tüm yeni fikir ve önerileri bu platformda değerlendirmeyi planlıyoruz.”

Bunun yanı sıra çalışanların “soru sormasını” teşvik etmek amacıyla, Sodexo Yıldızları adlı bir program uyguladıklarını ekliyor. Özcan, “Soru soran, gelişime katkı yapanları ödüllendiriyoruz” diye konuşuyor.

IQ yerine CQ dönemi
“Merakla öğrenme arasında önemli ve ciddi bir ilişki var. Merak, iyi yönlendirilirse bir süre sonra ilgiye ve ihtiyaca dönüşür ki bu da öğrenme yolculuğunu başlatır” diyor Vakko CEO’su Jaklin Güner… Ona göre, bu şekilde bilgi ve beceri kazanmak yeterli olsa da ustalaşmak için tutku gerekir. Öğrenmeyi zevkli, eğlenceli ve sürekli kılan da budur.

Güner’e göre iş dünyasında yaşanan değişim yeni yaklaşımları da beraberinde getiriyor: “Merak Katsayısı’ (Curiosity Quotient) kavramı bugün iş dünyasında da önemli değer haline geldi. Eskiden IQ’nun, yani ‘Intelligent Quotient’ kavramının geçer bir yetenek olduğu bir dünyadaydık. Sonra EQ, yani ‘duygusal zeka’ hayatımıza girdi. Bu hâlâ başarı kriterlerini belirlemede önemli. Akıllıyız, duygusal zekamız da yüksek. Peki başarı için yeterli mi, hayır… Çünkü, hayatımızda artık CQ (Curiosity Quotient), yani merak katsayısı tanımlaması var.

CQ, kişinin belirli bir konuyu öğrenmek için güçlü bir motivasyona sahip olma yeteneğini ifade ediyor. Öğrenme tutkusuna sahip olmak ve istediğiniz her şeyi öğrenmek, yeteneklerimizi arttırıyor, hatta IQ’muzu yükseltiyor.”

Jaklin Güner’e göre, geleceğin iş dünyasında en başarılı olacak insanlar, nasıl düşündüğünüz, nasıl çalıştığınız ve diğer insanlarla nasıl ilişki kurduğunuzla ilgili ‘soft skills’ denilen teknik olmayan beceriler geliştirenler olacak.

Liderler ne düşünüyor?
Pegasus Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Mehmet Nane’ye göre, insanoğlunun ateşi ve tekerleği bulması ile sonrasında ortaya çıkan bütün yeniliklerin arkasında ‘merak’ vardı. “Merak edilmediğinde görünmez duvarlar içinde hapsoluruz” diyen Nane, şöyle devam ediyor:

“Merak, insanlar kadar iş dünyası için de önemli ve gerekli bir yetkinlik. Modern adıyla inovasyon, eski deyimle ‘icat çıkarma’, merak olmadan tetiklenemez. Teknolojinin bu kadar hızlı geliştiği bir ortamda bu yetkinlik olmadan ayakta kalmak artık çok zor. Önemli olan bu merakı inovatif bir şekilde hayata ve işe döndürebilmek ve yeni jenerasyonları konunun içine çekebilmek. Burada da yönetim kadrolarına çok iş düşüyor. Bunun için çalışanları hem oyunda tutmak hem de yetkinliklerini değer yaratma için kullanmalarını sağlamak gerekiyor.”

Teknosa CEO’su Sitare Sezgin, çok sayıda şirkette çalışanların fikirlerini açıkça dile getiremediğine dikkat çekiyor. Bu nedenle kararları sorgulayamayan, farklı pencereden bakamayan çalışan sorunu ortaya çıkıyor.

“Bu nedenle üreten beyinleri ortaya çıkarabilmek için soru sormayı, sorgulamayı ve merak etmeyi şirket kültürümüzün bir parçası haline getirmeli ve buna uygun iş ortamları yaratmalıyız. Soru sormadan cevabı bulmak, merak etmeden ise üretmek mümkün değil.”

Sitare Sezgin, bu kapsamda, “Yenilikten heyecan duyan, pozitif bir merakla, kendimizi ve yaptığımız işi sorgularız” yaklaşımını benimsediklerinin altını çiziyor.

Türkiye’nin en meraklı liderleri

Rank the following issues in order of importance and impact:

• Cem Boyner
  Boyner Holding CEO
• Murat Ülker
  Yıldız Holding YKÜ
• Hüsnü Özyeğin
  Fiba Holding Onursal Başkanı
• Nazım Salur
  Getir Kurucusu
• Ali Sabancı
  Esas Holding YKB
• Sani Şener
  TAV Holding YK Başkan Yardımcısı
• Ahu Serter
  Fark Lab YKB
• Gürcan Karakaş
  TOGG CEO
• Mehmet Nane
  Pegasus YK Başkan Yardımcısı
• Mehmet Emin Karamehmet
  Çukurova Grubu YKB

Kaynak: Fast Company CEO/CMO/CIO Anketi

 

“‘NEYİ, NASIL FARKLI YAPARIZ?’I SÜREKLİ SORGULUYORUZ”

• Şirket içinde merak ve sorgulama kültürünü geliştirmek için önemli projelerimiz var. 6 yıl önce 4 Lens yöntemiyle tüm çalışanlar arasında inovasyon kültürünün yayılması için bir proje başlattık.
• Bu kapsamda neyi, nasıl farklı yaparız konularının sürekli sorgulanmasını amaçlıyoruz. Önemli mesafe kat ettik ve daha gidecek yolumuz var.
• Çevik (agile) konsepti, çevik ekipler yaklaşımı ‘meraklı’ şirket oluşturma tanımını çok destekliyor. Biz şirket olarak 2021’den beri çeviklik eğitimleri alıyoruz. Arkadaşlarımız bu takımlardan çok umut veren çıktılar almaya da başladılar.

 

MERAKLI LİDERLER NE DİYOR?

CEM BOYNER
Boyner Holding YKB
Meraklıyım, hem de çok meraklıyım. Yaşamda bir talebeyim. Niye ve niye olmasın? Çünkü, sorular beni bırakmaz. Her şeyi merak ediyorum, her şeyi öğrenmek istiyorum. Merak ettiğim şeylere meyilliyim. Bir şeyler öğrenebileceğim insanlarla olmayı seçiyorum.

MURAT ÜLKER
Yıldız Holding YKÜ
Ben meraklıyımdır, doğru. Ama sadece ilgi duyduğum konularda, yani kendimi, işimi ilgilendiren gündemimde olan konularda meraklı bir yapım var! Acele etmem, hırs yapmam. Çünkü, biliyorum ki, yarışa ilk başlamak değil, ilk bitirmek önemlidir.

ALİ SABANCI
Esas Holding YKB
Merak eder, sorgular, her gün yeni şeyler öğrenmek için fırsat kollarım. İçinizde merak olmazsa öğrenemezsiniz. Her şeyin hızla değiştiğini ve bu ortamda var olabilmek için can kulağı ile dinlememiz ve öğrenmemiz gerektiğini sunutmamalıyız.

 

MERAKIN DÜŞMANI!

Prof. Gino’ya göre yeni bir işe başlayan çalışanın merak duygusu, ilk 6 ayın sonunda yüzde 20 oranında düşüyor. Bunun arkasında ise acil ve günlük işlerini tamamlama kaygısı yer alıyor.

• CEO GERÇEĞİ Mİ SÖYLER? Insead’dan Steven Harrison’un yaptığı araştırmaya göre şirket liderlerinin yüzde 83’ü, “merakı” teşvik ettiklerini söylüyor. Ancak, çalışanlar aynı görüşte değil. Sadece yüzde 52’si, liderlerinin “teşvik” ettiği düşüncesine katılıyor.
• KORKU/ŞÜPHE Clearfield CEO’su Cheri Beranek, “Çocukken günde yaklaşık 100 soru sorarız” diyor. Ona göre bu çocukluk merakı yetişkinlik dönemine kadar devam eder. Ancak, profesyonel çalışma döneminde, risk, korku ve şüphe nedeniyle azalabilir.

YÖNETİM GURUSU TOM PETER’DEN MERAKLI ŞİRKET YARATMANIN 10 KURALI

1. Meraksız insanları işe almayın. Som altından bir özgeçmişleri bile olsa bunu yapmayın.
2. Gerçekten egzantrik birkaç kişiyi işe alın, yani acayip insanları toplayın.
3. Meraklıların yanı sıra, bazen gerçekten çılgın birkaç kişiyi şirketinize katmaya çalışın.
4. Meraksız insanların kadronuzda bulunmasına tahammül etmeyin.
5. Herkesin tatil yapması konusunda ısrarcı olun. Hep çalışıp hiç dinlenmemek/eğlenmemek insanları sıkıcı hale getirir. İzinleri destekleyin.
6. Son 3 ya da 4 yıldır ciddi bir vites değişikliği yapmadıysanız, sorun var demektir. Şirket liderinin vites değişikliklerini politika haline getirmesi gerekir.
7. Merak düzeyini “ölçün”. Bunun için “yıl içinde yaptığın en tuhaf şey”, “denediğin en çılgınca fikir” gibi sorular yöneltine.
8. Örnek olun. Komutanları meraklı olmayan birliklerin meraklı olma ihtimali, en hafif deyimle, düşüktür.
9. Meraklı olmasını öğretin. Yaratıcılığın tek yolu beyin fırtınası değildir. Yaratıcılığı geliştirmenin başka yollarını da bulun.
10. İşi eğlenceli kılın. İşin eğlenceli olmaması bir trajedi ve hatta neredeyse bir suçtur.