Talat Yeşiloğlu
YAZI: TALAT YEŞİLOĞLU
Avrupa başta olmak üzere dünyanın çeşitli ülkelerindeki elektrikli otobüs satışları, sektörün geleceği için önemli mesajlar içeriyor. 2019 yılında Avrupa’da satılan otobüslerin sadece yüzde 6’sı elektrikli iken, bu oranın 2023 yılına geldiğimizde yüzde 20’lerin üzerine çıktığını görüyoruz. 2024’te de bu oran yüzde 25 seviyesine yaklaştı.
Norveç, İsveç ve Danimarka gibi Kuzey ülkelerinde elektrikli otobüs satışlarının, toplam otobüs satışları içindeki payı yüzde 60-70’ler seviyelerine ulaştı. İtalya ve İspanya gibi ülkelerde ise son yıllarda bu oran yüzde40-50 oranlarına yükseldi.
2035 yılında bütün Avrupa ülkelerinde şehir içi ulaşımdaki otobüslerde elektrikli oranının yüzde 100’e ulaşacağı tahmin ediliyor.
Bu etkileyici tablo, başta Çin olmak üzere dünyadaki bütün büyük otobüs üreticilerini harekete geçirdi. Türkiye’de sektörün büyük şirketlerinden TEMSA da 70 ülkeye ihracat yapıyor. Otobüsün yanı sıra midibüs ve hafif ticari kamyon da üreten şirketin cirosu 2024 yılında 462 milyon dolara ulaştı.
Son 5 yılda mobilitedeki değişimi yakalamayı hedefleyen TEMSA’nın CEO’su Evren Güzel, dönüşüm sürecinden geçtiklerinin altını çiziyor. “Bir teknoloji şirketine dönüşüyoruz” diyor ve hedeflerinin “1 milyar dolar ciroya ulaşmak” olduğuna dikkat çekiyor.
Teknolojiyle birlikte dönüşen mobilite sektörünün önemli bir oyuncusu haline geleceklerini belirten Evren Güzel, değişen dinamikleri ve şirketin yeni yol haritasını ana başlıklarla paylaştı:
YOLCU TAŞIMADA DÖNÜŞÜM
COVID pandemisiyle beraber sektörümüzde farklı dinamikler ve talepler oluşmaya başladı. Geride kalan 4 yıl, otobüs ve taşıma sektörü için oldukça hareketli geçti. Tedarik zinciri problemleri, sektöre yön veren önemli faktörlerden biri oldu.
Ancak, kendi bölgemiz olan Türkiye, Avrupa ve Kuzey Amerika pazarlarında anlamlı bir büyüme görüyoruz. Özellikle bu 2 coğrafyayı işaret ettim, çünkü, gelirlerimizin yüzde 70’ini uluslararası pazarlardan sağlıyoruz. Bu 2 pazar bizim ana oyun alanımız ve buralarda fiziki ofislerimiz de var. Geçtiğimiz 5 yılda Avrupa ve Kuzey Amerika’da çift haneli büyüme yakaladık.
Türkiye’de ticari araç üretiminde 2024’te yüzde 7’lük düşüş, satışlarda yüzde 6-7 oranında artış yaşandı. Biz ise bu ortalamanın üzerinde bir büyüme gösterdik.
Yakın vadede global ve Türkiye’ye özgü gelişmeler nedeniyle pazarda bir stabilizasyon süreci öngörüyoruz. Bu normalleşmede, her alanda kendini gösteren finansmana ulaşımın etkisi büyük.
Avrupa pazarlarında önümüzdeki 4 yılda yüzde 3’lük bir büyüme bekliyoruz. ABD’de ofisimiz ve bir iştirakimiz var. Trump öncesi öngörümüz 4 yılda yüzde 4-6 arasında büyümeydi. Şimdi ise suların biraz durulmasını bekliyor, temkinli ilerliyoruz.
ELEKTRİKLİ DÖNÜŞÜM BAŞLIYOR
Sektördeki asıl dönüşümü sıfır emisyonlu araçlar ve özellikle Avrupa pazarlarının başını çektiği ciddi elektrifikasyon yönlendiriyor. Elektrikli otobüslerin giderek daha fazla hayatımıza girdiğini görüyoruz. Menzil sorunu nedeniyle daha kısa mesafe olan şehir içi taşımacılığında elektrikli araçlar özellikle Avrupa’da hayata geçiyor.
Türkiye’de ise bu dönüşüm ve elektrikli otobüs satışı hâlâ istenilen seviyelerde değil. Şu anda yüzde 1 düzeyinden söz ediyoruz. 2024 yılında 53 adet elektrikli otobüs satıldı.
ABD pazarında bu konuda ciddi bir tartışma var. Belirli eyaletlerin elektrikli araçlara daha fazla sahip çıktığını görüyoruz. Ancak, Trump sonrasında ortaya çıkan yeşil enerjinin geleceğiyle ilgili tartışmalar nedeniyle bu ülkedeki hızın düşmesi bekleniyor.
Avrupa’da ise şehir içinde elektrikli otobüs pazarının yüzde 50’ye ulaştığını söylemek mümkün.
Global pazarda Çinli üreticiler, 2019’da pazarın yüzde 2’sine hakim iken, bugün yüzde 8 seviyesine geldiler. Avrupa’da sözünü ettiğim yüzde 50’lik elektrikli otobüs pazarının yüzde 20’si de Çinlilere ait.
TEMSA’NIN YOL HARİTASI
Rekabetin yoğunlaştığı bu pazarda biz de teknolojiyi merkeze alarak farklılaşıyoruz. Batarya teknolojisinden yazılıma kadar Ar-Ge yatırımlarımız tamamen kendi ekibimizle yürütülüyor. Türkiye’nin ilk elektrikli otobüsünü biz geliştirdik ve ürettik.
Sıfır emisyonlu araçların geliştirilmesine çok önem veriyoruz ve gidecek daha çok yolumuz var.
2024’te Türkiye’de 130 elektrikli araç satışı gerçekleştirdik. Son üç yılda en yakın rakibimizin 2 katı kadar satış yaptık.
Kendimizi sadece karayolu taşımacılığıyla sınırlamıyor, mobilitenin farklı alanlarına odaklanıyoruz. Bu nedenle özellikle son dönemde deniz taşımacılığı için marin elektrifikasyon projeleri geliştiriyoruz.
Kendimiz için “Teknolojiyi odağına alan bir mobilite şirketi” tanımını yapıyoruz. Çünkü, sadece otobüs üretmiyor, batarya konusundaki geliştirmeleri ve yazılımlarımızı da kendimiz yapıyoruz.
Bununla birlikte katma değerli ihracat gerçekleştiriyoruz. İhracatta kilogram başına gelirimiz normal araçlarda 19.15 dolar, elektrikli araçlarda 31.15 dolar seviyesinde. Türkiye’nin kg ihracat ortalaması ise sadece 1.4 dolar.
Yerlilik oranımız yüzde 70 düzeyinde… 2024 yılında toplam ciro 462 milyon dolara ulaştı, bunun 296 milyon doları ihracattan sağlandı.
‘YAPAY ZEKA’ İLE AKILLI TAKİP
Yapay zeka algoritmasıyla ‘telemetri’ sistemlerimiz üzerinden araç verileri toplayarak arızaları önceden tespit etmeye çalışıyoruz. Adana’daki Teknopark’ta açtığımız TEMSA Teknoloji ve Etki Merkezi’nde bu çalışmalar sürüyor. Ayrıca şarj yönetimi yazılımları ve uygun şarj noktalarının belirlenmesi gibi projeler üzerinde de çalışıyoruz.
Filo müşterilerimizin hayatlarını kolaylaştırmamız gerekiyor. Bugün otobüs alırken hiç odaklanmadıkları belirli alanlarda fayda yaratmaya odaklanıyoruz. Örneğin, pek çok elektrikli otobüsü biz izleyebiliyoruz.
Eskiden sadece aracın ‘konum’ bilgisini paylaşmak bile büyük bir değerdi. Bugün ise TEMSA’nın kardeş şirketi Arvento ile birlikte geliştirdiğimiz ‘TEMSA Fleet’ programı sayesinde yalnızca lokasyonu değil, sürücünün davranış puanlaması, yakıt tüketimi üzerindeki etkisi ve lastik basıncı gibi toplam 25 farklı veriyi takip edebiliyoruz.
Filodaki bir otobüsün sadece 1 saat bile yolda kalması operatör için ciddi maliyet yaratıyor. TEMSA Fleet programıyla topladığımız verileri yapay zeka algoritmasıyla işleyerek, arızanın nerede ve hangi koşullarda oluşabileceğini önceden tahmin etmeye çalışıyoruz.
HEYECAN VEREN PROJE
Şu anda gündemimizde, yapay zeka ve makine öğrenmesini en etkili şekilde konumlandıracağımız yeni bir proje var. Bu projede hedefimiz, yedek parça stoklarını önceden tahminleyebilmek.
Çünkü, sektörümüzde en önemli veri kayıplarından biri kaybedilen satışlardır. Sadece back-order’a giren siparişlerin bekleme süresi değil, aynı zamanda müşterinin sistemde aradığı parçayı bulamayıp, başka bir çözüm aramaya yönelmesi asıl kritik kaybı oluşturur.
Dolayısıyla bu proje kapsamında, doğru tahminlemeleri zamanında yaparak stok yönetimini iyileştirmeyi ve müşterinin parçaya istediğinde ulaşmasını sağlamayı hedefliyoruz. Aksi takdirde stokları fazla tutarak işletme sermayemizi gereksiz yere kullanıyoruz, bu da şirketin performansını olumsuz şekilde etkiliyor.
Sözünü ettiğim projeyle ciddi fark yaratacağız ama henüz somut rakamlarla paylaşabileceğimiz bir sonuç aşamasında değiliz.
ELEKTRİKLİ PAZARIN GELECEĞİ
Kuzey Amerika’da, özellikle California gibi eyaletlerin öncülüğünde elektrikli araç dönüşümüne yönelik hedefler belirlenmişti. Ancak Trump yönetimi sonrasında bu alandaki politikalar değişti ve dönüşüm süreci yeterince desteklenmiyor.
Bu nedenle, Kuzey Amerika’daki gelişmeleri şu an oldukça temkinli bir şekilde takip ediyoruz.
Avrupa’da ise tablo farklı. Avrupa Birliği, elektrikli araç dönüşümünü çok net şekilde teşvik ediyor. Fransa, Almanya, İtalya ve İspanya gibi ülkeler, Avrupa otobüs pazarının yüzde 70’ini oluşturuyor.
Geçtiğimiz yıl, pazarın en fazla büyüme gösterdiği iki ülke İtalya ve İspanya oldu; bu iki ülkedeki büyüme oranı yüzde 10’a ulaştı. Bu büyümenin ana nedeni, kamu ihaleleri aracılığıyla şehir içi taşımacılıkta elektrikli otobüs kullanımının artması oldu. Almanya ve Fransa’da ise aynı büyüme görülmedi. Çünkü, Almanya, daha önce elektrikli araçlar için sunduğu teşvikleri son dönemde durdurdu. İtalya ve İspanya’da ise milyarlarca Euro’ya ulaşan kamu teşvikleri, elektrikli otobüs projelerine hız kazandırdı.
ZEKİ PLATFORMU’NUN KATKISI
- LİDERLİK BERLİN’DEN
Zeki Platformu, Berlin Üniversitesi’nde Prof. Dr. Şahin Albayrak’ın liderliğinde yürütülüyor. Almanya, Avrupa ve Türkiye’deki başarılarıyla gurur duyduğumuz bir isim olarak hocamızın liderliği, platforma önemli bir vizyon katıyor. - YENİLİKÇİ PROJELER
Platform kapsamında otonom sürüşten yapay zekâ uygulamalarına kadar birçok alanda yenilikçi projeler geliştiriliyor. Biz de bu platforma ortak olarak dahil olduk. Farklı sektörlerden gelen, değerli iş ortaklarının da yer aldığı bu ekosistem, iş birliği açısından büyük fırsatlar sunuyor. Bu çerçevede hem ortak projeler geliştirmenin yollarını arıyor hem de ekosistem içinde doğabilecek yeni fırsatları değerlendiriyoruz. - YARINA BAKIŞ
Geleceğe baktığımızda, elektrikli ve sıfır emisyonlu araçların ABD ve Avrupa’da pazar paylarını hızla artırdığını görüyoruz. Türkiye’de ise umut vadeden gelişmeler yaşanırken, maliyet kaynaklı bazı zorluklar da karşımıza çıkıyor.
ELEKTRİKLİ ARAÇLARDA 3 KRİTİK SORU
“Elektrikli araçların yaygınlaşması için 3 temel sorunun yanıtlanması gerekiyor:
Şarjı ne zaman bitecek? En yakın şarj istasyonunu nerede bulabilirim? En uygun fiyatlısı nerede?
Siz bir de kendi aracınızı kullanmıyor, bir otobüs işletiyorsunuz; dolayısıyla maliyetler konvansiyonel araçlara göre toplamda daha uygun olsa bile, yönetilmesi gereken önemli bir bütçe söz konusu.
Biz de Teknokent’teki TEMSA Teknoloji ve Etki Merkezi’mizde bu ihtiyaçlara çözüm üretmek için çalışıyoruz.
Geliştirdiğimiz yazılım ile dünya genelindeki elektrikli araçlarımızı anlık olarak izliyor ve bu üç soruya en etkili yanıtları sunacak hizmetleri geliştiriyoruz.”
TEKNOLOJİ VE ETKİ MERKEZLERİ GENÇLERİ YARINA HAZIRLIYOR
- GENÇLERE DESTEK
Genç yetenekleri birer lidere dönüştürmek ve teknoloji ekosistemine katkılar sağlayacak kalifiye bireyler yetiştirmek üzere onların yanında yer alıyoruz. Genç mühendislerimizin ve araştırmacılarımızın hayallerini gerçeğe dönüştürebileceği bir ortam yarattık. - AR-GE MERKEZİNDEN FAZLASI
Ar-Ge merkezimizi bir platform olarak oluşturduk. Merkezlerde 2 ayrı laboratuvar bulunuyor. Mobilite Teknolojileri Laboratuvarı’nda, araçlardan toplanacak dijital veriler, yapay zeka algoritmalarıyla analiz edilecek. Öğrencilerimiz, akıllı şarj sistemleriyle, çeşitli sorunları önceden tespit edebilecekler. Enerji ve şarj yönetimini birleştiren platform tasarımında da aktif rol alacaklar. - ELEKTRİKLİ KARGO BİSİKLETİ
Mikro Mobilite Prototip Laboratuvarı’nda ise eQuad elektrikli kargo bisikleti, elektrikli scooter ve bisiklet gibi yeni nesil ulaşım çözümleri geliştirilecek.
ELEKTRİKLİ OTOBÜSLERİN BÜYÜME YOLCULUĞU
- %1: Türkiye’de satılan otobüslerde elektrikli olanların payı yüzde 1 düzeyinde. 2024’te sadece 53 elektrikli araç satıldı.
- %50: Avrupa’da şehir içinde elektrikli otobüslerin payı yüzde 50’ye ulaştı.
- 2 KAT: Son 3 yılda en yakın rakibimizden 2 kat daha fazla satış gerçekleştirdik.
- %70: Avrupa Birliği, elektrikli araç dönüşümünü çok net şekilde teşvik ediyor. Fransa, Almanya, İtalya ve İspanya gibi ülkeler, Avrupa otobüs pazarının yüzde 70’ini oluşturuyor.
- %10: Geçen yıl pazarın en fazla büyüme gösterdiği iki ülke İtalya ve İspanya oldu; bu iki ülkedeki büyüme yüzde 10’a ulaştı.
- %8: Çinli üreticilerin küresel pazardaki payı 2019’da yüzde 2 iken, şimdi yüzde 8 düzeyine ulaştılar. Avrupa’da elektrikli otobüs pazarının yüzde 20’si de Çinlilere ait.
HİDROJENLİ ARAÇ GÜNDEMDE
- “Elektrikli otobüslerin yanı sıra, alternatif enerji çözümleri kapsamında hidrojenli araçlar da gündemimizde. TEMSA, hidrojenli otobüsler konusunda çalışmalarına iki yıl önce başladı ve bu alanda önemli adımlar atmayı sürdürüyor.”
TEMSA’NIN 2030 VİZYONU
- 1 MİLYAR DOLARLIK HEDEF
Mobilite alanında tercih edilen global bir marka olma vizyonuyla yolumuza devam ediyoruz. Bu doğrultuda, 2030 yılı için 1 milyar dolarlık bir şirket değeri hedefliyoruz. 2024 yılı itibarıyla 462 milyon dolara ulaşmış durumdayız. - İHRACATIN PAYI
İhracatın toplam cirodaki payının yüzde 60-70 aralığında gerçekleşmesini öngörüyoruz. Bu hedefe ulaşmak için mevcut pazarlardaki etkinliğimizi artırmanın yanı sıra, henüz bulunmadığımız yeni pazarlara giriş yapmak da önceliklerimiz arasında yer alıyor. - ELEKTRİKLİ OTOBÜS SATIŞI
Avrupa’da kayda değer bir ciro elde ediyor olsak da, ülke bazında pazar payımızı artırabileceğimize inanıyoruz. Bu kapsamda, elektrikli araç satış oranımızı yüzde 20-30 seviyesine çıkarmayı hedefliyoruz.
