Kapasite sıkıntısı

YAZI: TALAT YEŞİLOĞLU

Türkiye’nin önde gelen gıda gruplarından birinin patronu, kendi sektöründe son dönemde yaşananlarla ilgili değerlendirme yaparken, önemli bir gelişmeye dikkat çekiyordu. “Tekstil ve giyim sektöründe kapasiteler dolmuş durumda. Bizim gibi sektörlerde ise kapasite sorunu yok. Ancak, son birkaç aydır alışveriş çılgınlığı yaşanıyor” diyordu. Ona göre, gıda dahil bazı kritik sektörlerde enflasyon nedeniyle “yokluk” eğilimi öne çıkıyor. Bazı ürünler ortadan kayboldu, bazılarında ithalat yapılamadığı için “bulunmama” sorunu yaşanıyor. Aynı iş insanı şöyle devam ediyordu:

“Kurların böyle seyrettiği ortamda ithalat ve imalat yapılamaz ya da satış gerçekleştirilemez. Yoksa sermayenizi kaybedersiniz. Zira yaptığınız tahsilat, ödemelerinizi karşılayamaz. Çarkı döndürmek için sürekli cepten eklemeniz gerekir. Tabii ekleyecek gücünüz varsa…”

Madalyonun diğer yüzünde ise başta ihracat olmak üzere yüksek talep nedeniyle “kapasite” yetersizliği sorunu var. Orka Holding Yönetim Kurulu Başkanı Süleyman Orakçıoğlu, Eylül ayında gerçekleştirdiğimiz Ayvalık Business Forum’da yaptığı konuşmada, “Bazı ürünlerde yüzde 90’lara ulaşıldı. Bu, tam kapasite anlamına geliyor” saptamasını yapmıştı. Ona göre, bu sıkıntının arkasında “uzun süredir yapılmayan” yatırımların da etkisi büyüktü. Giyim ve tekstil ürünleri başta olmak üzere pandemi sonrasında Çin’den kayan talebin de katkısıyla, Orakçıoğlu’nun dikkat çektiği eğilim daha fazla öne çıktı.

Bu eğilimi TÜİK’in imalat sanayinde kapasite kullanım oranı verileri de destekliyor. 2020 yılının nisan ayında yüzde 61.9’a inen kapasite kullanım oranı 2021 yılının ekim ayında yüzde 77.5’e ulaştı. Bu, bazı üretim tesislerinde yüzde 90’ların, ürün gruplarında yüzde 80’lerin yakalandığı anlamına da geliyor.

Denizli Sanayi Odası Başkanı Müjdat Keçeci, “Bir sektörde/üründe kapasite kullanım oranı yüzde 75’i aştığında, yeni kapasite için yatırım zamanının geldiğini anlamak lazım” diye konuşuyor.

Keçeci’nin dikkat çektiği gelişmeye, artan ve bu eğilimin devam edeceği öngörülen ihracat rakamları da destek veriyor. Son verilerle birlikte 216 milyar dolara ulaşan ihracat rakamları, kapasite kullanımındaki yükselişi desteklediği gibi gelecek için de mesaj veriyor. Bir yıl öncesine göre yüzde 34’u bulan ihracat, döviz kurlarındaki artış nedeniyle bu eğilimini koruyacak gibi görünüyor.

SİPARİŞLER TÜRKİYE’YE YÖNELDİ

İhracat ağırlıklı çalışan grup ve şirketlerden gelen bilgiler her iki veriyi de destekliyor. Elyaf ve makine halısında dünyanın önde gelen şirketlerini bünyesinde barındıran Erdemoğlu Holding’in yönetim kurulu üyesi Dr. Mehmet Şeker, “Kapasitelerimiz yüzde 100’e yaklaşıyor. Sasa’nın 2022’de üreteceği elyafın tamamını satmış durumdayız” diyerek önemli bir saptamaya dikkat çekiyor ve ekliyor:

“Sasa’da şu anda yüzde 100’e yakın bir kapasite ile çalışıyoruz. 2016’da Sasa’nın kapasitesi yıllık 270 bin tondu. Yeni yatırımlarla 1.4 milyon tona çıktık. Geçen yıl pandemi nedeniyle kapasite bir ara yüzde 50’lere düştü, yılı ortalama yüzde 70 gibi bir seviyeyle kapattık. Şu anda 2022’deki elyaf üretiminin tamamını satmış durumdayız ve yine yüzde 100’e yakın bir kapasite ile çalışacağız gibi görünüyor. 2020’de 175 milyon dolar olan ihracatımız, ekim sonunda 320 milyon dolara ulaştı. Yılı 350 milyon dolarla tamamlayacağız.”

Ege Bölgesi’nin en büyük tekstil ihracatçılarından Sun Tekstil’in yönetim kurulu üyesi Sabri Ünlütürk ise “İhracatçı firmaların, kapasitelerinin sonuna geldiğini söylemek mümkün. Hatta biz bazı müşterilerimizin taleplerini karşılamakta geç kaldık” diyor.

Denizli Sanayi Odası Başkanı Müjdat Keçeci, özellikle tekstil ve metalde, ABD ve Avrupa’dan Türkiye’ye ciddi bir eğilim olduğunu söylüyor. Ona göre, bu güçlü eğilim yeni yatırım ihtiyacını da beraberinde getiriyor.

Türkiye’nin bir başka bölgesinden Kahramanmaraş’ın Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Şahin Balcıoğlu da benzer bir saptama yapıyor: “Çin’den kayan siparişler nedeniyle ihracatımızda dikkat çeken bir artış var.”

“ATÖLYEDE 3 AYLIK SIRA VAR”

Giyim alanındaki tabloyu, önde gelen perakende şirketlerinden Koton’un yönetim kurulu üyesi Gülden Yılmaz’ın şu saptaması ortaya koyuyor: “Dikim yaptırabileceğimiz atölye yok. Neredeyse 3 ay sıra beklemeniz gerekiyor.”

Yeşim Tekstil CEO’su Şenol Şankaya, “Şu anda bütün kapasiteler doldu. 2022 yılında muhakkak yeni kapasitelerin devreye girmesi gerekiyor” diyor. Ancak, son dönemde oluşan iplik fiyatlarındaki artışın sektörü tehdit ettiğini, yüzde 30’lara ulaşan zamların büyük sıkıntı yarattığını söylüyor: “Yoksa tekstilde talep çok, kapasite yok. Biz kapasite artışı için Ağrı’daki yatırımımızı büyütüyoruz. Yeni yatırımla 3 bin kişiye ulaşacağız.”

Son 9 yılın ihracat rekorunu kıran inşaat malzemeleri sektöründe de benzer bir tablo olduğuna dikkat çekiliyor. Büyük şirketlerden birinin CEO’su, “Kapasiteler sonuna kadar zorlanıyor. Bugün alacağımız sipariş için ancak 6 ay sonra teslim günü verebiliyoruz” diyor.

P&G Türkiye, Kafkasya ve Orta Asya Yönetim Kurulu Başkanı Tankut Turnaoğlu, “Yerli üretime verdiğimiz önem sayesinde pandemi sürecinde dahi üretimimizi kesintisiz sürdürdük, hatta ihracat rekorları kırdık” değerlendirmesini yapıyor.

ARTIK LİMİTLER ZORLANIYOR

Alüminyum sektörü, bir yandan ihracat ağırlıklı çalışırken, diğer yandan iç pazarda çeşitli alanlara üretim yapıyor. Son dönemde en hızlı büyüyen alanlardan biri olan alüminyumda 2019 ve 2020 yıllarında kapasite kullanım oranları yüzde 70 düzeyindeydi. Şimdi şirketlere göre değişmekle birlikte yüzde 90’lara ulaştı.

Asas Alüminyum Genel Müdürü Derya Hatiboğlu, “Kapasite kullanım oranımız kritik bazı üretim merkezlerimizde yüzde 100’lere yaklaştı ve sınırları zorlar hale geldi. Özellikle aşının yaygınlaşması sonrasında ortaya bir talep artışı çıktı. Bunun, kullanımın artmasıyla kalıcı hale geleceği öngörüsüyle kapasite artışı yatırımları planlıyoruz” diye konuşuyor.

Limit zorlaması en çok giyim ile tekstilde yaşanıyor. Sun Tekstil Yönetim Kurulu Üyesi Sabri Ünlütürk, yaşanan talep artışı nedeniyle, ‘en son/en iyi yıl’ olan 2019 düzeylerinin yakalandığını söylüyor:

“Özellikle Ar-Ge çalışmalarımız sonucu elde ettiğimiz ürünlere yüksek talep var. Kapasitede limitleri zorlamaya başladık, yılı ciddi bir büyümeyle kapatacağız. Eğer, hammadde ve lojistik tarafında bir sıkıntı yaşanmazsa muhtemelen 2022’nin performansı da yüksek olacak.”

YENİ YATIRIM ZORUNLU MU?

Her sektör için kapasitelerin yüksek olduğu söylenebilir mi? Veya doğru soru, “Hangi sektörlerde kapasiteler zorlanıyor?” olabilir…

“Otomotivin elinden ihracat liderliğini aldık” iddiasında bulunan kimya sektörü, bu alanda öne çıkıyor. Benzer bir tablo inşaat malzemelerinde de var. Sektörün büyük oyuncularından birinin genel müdürü, “Kapasiteler sonuna kadar zorlanıyor. Daha fazla pay almak istiyorsak, yeni yatırım kaçınılmaz” diyor. Kapasitelerin zorlandığı bir başka sektör de mobilya. İç piyasanın yanı sıra ihracatta da iyi performans gösteren mobilyadan yeni yatırım haberleri geliyor.

Doğtaş ve Kelebek’i bünyesinde bulunduran Doğanlar Yatırım Holding Başkanı Davut Doğan, “Kapasite kullanım oranı yüzde 90’ı geçti ve kapasitemiz yetersiz kaldı” diyor. Bu nedenle 2021 yılında 50 milyon TL’lik yeni yatırım yaptıklarını ekliyor. Bu yeni yatırım şirkete yüzde 70 oranında ciro büyümesi sağlayacak.

Ambalajlı tüketim ürünleri başta olmak üzere çeşitli sektörlere ürün sağlayan Süper Film’in genel müdürü Fahri Özer, üretimde kapasitelerini doldurduklarını, “yok satma” diye nitelendirilecek yüzde 90 düzeyinin üzerine çıktıklarını söylüyor:

“Artık limitlerimizi doldurduk. Bundan yola çıkarak 2023 sonunda devreye girecek yeni hat yatırımı daha yaptık. Bu yatırımla birlikte yıllık 60 bin ton ekstra kapasitemiz olacak. Ayrıca Şubat 2022’de devreye girecek ve yıllık 8 bin ton ek kapasite sağlayacak yeni bir metalizasyon makinesi yatırımı da yapıldı.”

“GEÇİCİ ŞOKLAR DIŞINDA KAPASİTE SORUNU YAŞAMIYORUZ”

• ÜRETİM SORUNU YOK
  Biz demir ve demir dışı metaller, metal, otomotiv, ambalaj, inşaat ve yalıtım malzemelerinde faaliyet gösteriyoruz. Bu alanlarda uzun süre yatırım yapılmaması gibi bir durum söz konusu olmadı. İhracat ağırlıklı çalışıldığı için rekabet güçlerini korumak amacıyla yatırımlara devam edildi.
• ŞOKLAR GEÇİCİ
  2020 yılının ikinci yarısında yaşanan ani talep dalgası nedeni ile geçici ve dönemsel kapasite sorunları oluştu. Benzer bir dönemi, tedarik zinciri ve lojistik maliyetleri ile enflasyon etkisi nedeniyle ağustos ayından bu yana yaşıyoruz. Bu tablo içinde kısa dönemli şoklar dışında bir kapasite sorunu yaşamıyoruz.
• 2019 DÜZEYİNE YAKLAŞILDI
  Sektörlerimizdeki kapasite kullanım oranı yüzde 75-80 bandında seyrediyor. İthal hammaddelerdeki gecikmelere bağlı olarak, sektör içerisinde geçici olarak kapasite kullanım oranları yüzde 80-85 bandına girebiliyor. Ancak, sanayi üretim endekslerinin de ortaya koyduğu gibi, sektörlerde 2019 üretim seviyeleri henüz yeni yakalanıyor.

“SINIRLARI ZORLADIĞIMIZ ÜRÜNLER VAR”

• ANLAMLI ARTIŞ VAR Bitmiş Ürün Üretim tesisimizin kapasite kullanımında anlamlı artışlar var. Özellikle steril enjektabl ürünlerimizde sınırları zorluyoruz. Diğer yandan ‘oral üretimde’ işbirliklerine açık, kullanılabilir bir kapasitemiz mevcut. Aktif Madde (API) üretim tesisimizde ise 2019’dan bu yana maalesef aynı kapasite ile devam ediyoruz. Ancak, önümüzdeki günlerde hayata geçecek projeyle kapasitemizi artıracağız.
• YENİ YATIRIM İhracatta Covid ile ilişkili ürünlerde artış, belirli ürünlerde ise azalma yaşanıyor… Genel olarak baktığımızda ihracat işimizde artış var. Pandemi öncesinde yatırım kararı aldığımız bir projemiz mevcuttu, onu sürdürüyoruz. Yeni yatırımlar üzerinde çalışıyoruz. Fabrikamız içerisinde yer alan rezerv alanlar farklı iş birlikleri ile yeni yatırım yapılmasına müsait konumda.”

Kapasitede son durum

3 ay: Koton Yönetim Kurulu Üyesi Gülden Yılmaz, “Dikim yaptırabileceğimiz atölye yok. Neredeyse 3 ay sıra beklemeniz gerekiyor” diye konuşuyor

Kapasite kullanımında yüzde 90’lara yaklaşıldığında “yok satma” gerçeği gündeme geliyor, şirketler teslim için uzun süreleri öneriyor. Tekstil, giyim, alüminyum, ambalaj gibi alanlarda bu risk öne çıkıyor.

6 ay: İnşaat malzemeleri sektöründe, ihracat ve iç talep nedeniyle kapasitenin sonuna kadar zorlandığı söyleniyor. Ürün teslimi için ancak 6 ay sonrasına gün verilebiliyor

Erdemoğlu Holding Yönetim Kurulu Üyesi, Dr. Mehmet Şeker, “Makine halısında dünyanın lider üreticisi olarak yüzde 100 kapasiteyle çalışıyoruz. 150 milyon dolarlık yeni yatırımlarla beraber ihracat kapasitemizi artıracağız” diyor.

 

FARKLI SEKTÖRLERİN KAPASİTE ANALİZİ

YATIRIMI SÜRDÜRDÜK

“Pandemide üretimimizi kesintisiz sürdürdük, ihracat rekorları kırdık. Bunu, Türkiye’ye yaptığımız yatırımlarımız sayesinde başardık. 2017’de bebek bakım ve kadın bakım ürünleri için 80 milyon dolar yatırım yaptık. Son olarak da 2020’de 11 milyon dolarlık yatırımla Fairy için yeni üretim hattı açtık. Bu yıl içinde ise deterjanda kapasite artırdık.”

 

KAPASİTEYİ ARTIRDIK

“Küçük ev aletleri sektöründe, kesinlikle bir kapasite artırımı oldu. Talep arttığı için yerli üretim de arttı. Hem adetsel olarak hem de cirolarımız yükseldi. Arzum olarak Türkiye’den 20 farklı üreticiden ürün alıyoruz. Bunların sayısı arttı. Kapasitede artış da oldu pazar da büyüdü.”

 

SORUN HAMMADDE FİYATLARI

“Tat Makarna’da üretime kapasiteyle devam ediyoruz. Ek yatırım gereksinimi yok. Ancak, esas sorun, hammadde fiyatlarının artışında yaşanıyor. Artışın devam etmesi kapasite düşüşüne yol açabilir. Bugün verdiğimiz fiyatı yarın veremiyoruz ve bu da zararı beraberinde getiriyor.”

 

YENİ YATIRIM KAÇINILMAZ

“Bizim ürün gruplarında mevcut kapasiteler şu anda talebe yetecek düzeydedir. Ancak, yeşil mutabakat ve ‘Sınırda Karbon Vergisi’ nedeniyle teknolojik dönüşümün yanı sıra enerji verimliliği sağlayacak üretim yatırımları da şirketler için kaçınılmaz hale gelecek.”