Ücretin en zor yılı

YAZI: M.RAUF ATEŞ

Yeni yıla girerken iş dünyasında, çalışanlardan patronlara en önemli gündem maddesini ücret artışları oluşturur… Memur ve emekli ücretlerinde artış döneminin başlamasının da etkisiyle, bütün şirketlerde zamların ocak ayı itibarıyla gerçekleşeceği varsayılır. Oysa, tablo çok da öğle değil. Türkiye’deki şirketlerin önemli bölümü gerçekten de ocak ayıyla birlikte ücret düzenlemesini gerçekleştiriyor. Ancak, yüzde 20’ye yakın bir kesimi de nisan ayı itibarıyla ücretleri belirliyor. Mercer’ın araştırmasına göre düzenlemelerin yüzde 77’si ocak, yüzde 19’u ise nisan ayında yapılıyor. İkinci yıl zammının da etkisiyle temmuz ayında oran yüzde 76 civarında gerçekleşiyor.

Bu saptama, Türkiye’de iş dünyasının yıllık ücret konusunu, yüksek enflasyonun da etkisiyle ancak mart ayında tamamlayıp, nisanda hayata geçirebileceğini ortaya koyuyor. Geçmiş yıllardan farklı olarak şirketler asgari ücreti, memur ve emekli zamları ile diğer şirketlerin bilgilerini takip ettiği için, bu alanda gecikme de yaşanıyor. Bu nedenle bir bölüm şirket, yıllık zam oranını açıklayamadılar, onun yerine geçici yüzde 20-30 oranında zam verdiler. Ekonominin gidişi ve sektördeki oranlar ile araştırma şirketlerinin raporlarına göre son oranı belirleyecekler. Ancak, belirleyen şirketlerde oranlar yüzde 50 ağırlıklı olmak üzere 50-60 arasında değişiyor. Bu oranı belirleyenler, yılın ilk yarısında enflasyon beklenenin üzerinde çıktığında, yeniden gözden geçirme yapacaklarına dikkat çekiyorlar.

YILDA 1’DEN 3 DEFAYA

Büyük bir ilaç şirketinin İK Direktörü, son yıllarda iş dünyasında etkili olan stratejiyi şu sözlerle ortaya koyuyor: “Biz çok uzun dönemdir yılda 1 kez ücret ayarlaması yaptık. 2022 yılında bu, yılda 4’e çıktı, geçen yıl 3 oldu. 2024 yılında 2 kez yapacağımızı düşünüyoruz.”

Bu ilaç şirketi, sektördeki büyükler gibi ücret düzenlemesini nisan ayında yapıyor. Ancak, çalışanlarını zor durumda bırakmamak için ocak ayında yüzde 20 zam yapmayı tercih etti. Bu şirket gibi sektörde ücrette belirleyici olan “enflasyon artı performans” idi. Son yıllarda ise sektöre ve rakiplere de mutlaka bakılıyor. İlaç şirketinin İK Direktörü, “Yetenekleri kaçırıyoruz. Açık pozisyonlara gelenler de ihtiyacı karşılamayınca, artık ücret konusunu şirketler daha fazla düşünmeye başladı” diye konuşuyor.

ARAŞTIRMADAN ÖNE ÇIKANLAR

Türkiye’nin önde gelen şirketleri, ücret politikalarını oluşturmadan önce birkaç şirketten rapor alıyorlar. Bunlardan biri de 900’e yakın şirketten veri alarak rapor hazırlayan Mercer Türkiye… Şirketin CEO’su Dinçer Güleyin, şirketlerden alınan bilgilerle oluşan raporun öne çıkan bulgularını şöyle paylaşıyor:

• 2024 zam dönemi planlamaları için yanıt verenlerin yüzde 47’si, 2 kere ücret artışı yapmayı planlıyor. Yüzde 7’si ise 3 defa yapacak. Geçen yıl şirketlerin yüzde 70’i 2 kere ücret artışı, yüzde 27’si 3 ve üzeri ücret artışı gerçekleştirmişti.
• Şirketlerin yüzde 54’ünün 2 kez ve üzeri zam yapacak olmaları, hükümetin açıkladığı “yılda 1” uygulamasından da etkilenmiş görünüyor. Çünkü, yüzde 46’lık bölüm tıpkı hükümet gibi 1 kez zam yapacağını paylaşıyor.

Şirketlerin yüzde 75’i ocak ayında mutlaka bir zam yaptı. İkinci en yüksek dönem temmuz ayı. Bu da yüzde 34. Üçüncü en yüksek dönem de nisan ayı ve yüzde 16. İki veya üç kere yapacak olanlar var, bu nedenle oran yüzde 100’ü geçer…

Tüm sektörlere bakıldığında, ocak ayında yapılan ücret artış ortalaması yüzde 50 düzeyinde gerçekleşti.

İNCE ELEYİP SIK DOKUMAK!

Son iki yıldır ücret düzenleme stratejilerinde “geleneksel” yöntem terk edildi. Büyük bankalardan birinin yöneticisi, “Geçmişte enflasyonun üzerine performans zammı yapardık” diyor ve ekliyor: “Örneğin, yüzde 30 zam açıklanır, üzerine yapılan performans değerlendirmesi doğrultusunda oranlar konulurdu. Son iki yıldır düşük gelirlileri desteklemek amacıyla performans uygulaması askıya alındı. Gelecek yıllarda tekrar gündeme gelecektir.”

Çok sayıda şirketin İK direktörünün ortak görüşü, “en zor zam döneminin” yaşandığı yönünde… Peryön Başkanı ve Metro Market İK Direktörü Ebru Firuzbay Taşçı, şirketlerin “ince eleyip sık dokuduklarının” altını çiziyor. Ücret raporları, bütçeler, ekonomik göstergeler, asgari ücret ve rakiplerin oranları gibi faktörler etkili. Taşçı, şunları ekliyor: “Büyük şirket yöneticilerinin görüşlerini alıp bir araştırma yaptık. Ocak ayı itibarıyla görünen tablo yüzde 45-50 arasında bir zam yapılacağı yönünde… Ancak, yılda kaç kez olacağına yönelik değişik görüşler var. Bu konuyu hükümetin verdiği mesajın etkileyeceğini, yılda 1 kez uygulamasının yaygın olacağını düşünüyorum.”

Peryön’ün araştırması da bunu ve Mercer’in saptamalarını doğruluyor. Araştırmaya katılan şirketlerin yüzde 65-70’i yılda 1 kez politikasını uygulayacağını belirtiyor. Ebru Firuzbay Taşçı, Metro Market olarak şirketlerinde piyasa oranlarına yakın bir oranı uyguladıklarını söylüyor.

HAYAT STANDARDINI KORUMAK

İK liderleri arasında yaptığımız araştırmaya göre, 2024 yılı için öngörülen/bütçelenen ücret artış oranı yüzde 60-65 arasında değişiyor. Mercer, bu oranı yüzde 64 olarak saptamış. Araştırmaya göre, yerli sermayeli şirketler yüzde 65, yabancı sermayeli şirketler ise yüzde 66 zam yapacak. Ancak, önemli bölümü “enflasyona” bakıp, yılın devamına karar vereceklerini belirtiyor.

Bu şirketlerden biri olan Temsa’nın İK Direktörü Erhan Özel, “Oranı mart ayı gibi belirleyeceğiz. Ancak, ana ilkemiz, çalışanlarımızın hayat standartlarını korumak olacak” diye konuşuyor ve ekliyor: “Asgari ücrete yapılan artışı baz alıp, bu oranın üzerinde bir rakamla ilerleyeceğiz.”

Alarko Holding de enflasyon düzeltmesi ve performans artışı şeklinde bir strateji izleyecek. Holding İK Direktörü Pınar Yamaner, “Henüz artışı gerçekleştirmedik. Ancak, yüzde 40 enflasyon düzeltmesi ve ortalama yüzde 10 performans zammı ile ilerleyeceğiz” diye konuşuyor.

Boyner Holding, Ocak ayını tercih edenlerden… Holding İK Direktörü Seda Kızıltan, “Bu yıl tek seferde ortalama yüzde 50 civarında artış yaptık” diyor: “Ancak, ihtiyaç duyarsak da, terfi ve ayarlamalar içinde birkaç ilave orana da esnemeyi planlıyoruz.”

ŞUBAT/MART HESABI YAPANLAR

Tekstil ve giyimde, ocak, mart ve nisan ayında ücret zammını devreye alan şirketler var. LC Waikiki, her yıl nisan ayında düzenlemeye gidiyor. O nedenle bu araştırma hazırlandığında henüz rakam belli değildi. Flo, ocak ayı içinde zammını gerçekleştirdi.

DeFacto İK Direktörü Yeşim Çokeker, ücret artışlarını hep mart ayında gerçekleştirdiklerini söylüyor. Danışmanlık şirketinden gelen rapor doğrultusunda orana karar vereceklerini ekliyor. Zam oranını belirlemek için nisan ayını bekleyen şirketler arasında Yapı Kredi, QNB Finansbank, Getir gibi şirketler yer alıyor. Zorlu Holding de şubat ve sonrasında oranını açıklayacak.

Koç Holding’e bağlı şirketlerde ücret artış oranı, “Enflasyonla mücadele çerçevesinde bir aralıkta” belirlenecek. Grup şirketlerinden birinin İK Direktörü, zam oranının ocak sonrası açıklanacağını paylaşıyor. Bir başka büyük holdingin İK Direktörü ise “Önce enflasyon ve piyasa ücret artışlarına paralel bir oran belirleyeceğiz” diyor. Ardından da performans ile potansiyeli yüksek çalışanlara özel çalışma yapılacağına dikkat çekiyor: “Yeteneğin daha zor bulunduğu, piyasada genel ücret seviyesinin daha hızlı yükseldiği alanlardaki çalışanlara, ek düzenlemeler şeklinde bir artış modelimiz olacak.”

Türkiye’de 2023 yılı Kasım ayı itibarıyla 48 bin 229 adet organize perakende kapsamında market var. Toplam içindeki payı ise yüzde 20.2 düzeyine ulaştı. 2.5-3 milyon arasında kişiye iş sağlıyor. Toplam istihdam içindeki payı yüzde 10 düzeyinde. Bu nedenle ücret artış oranı, diğer sektörlerden biraz daha fazla kitleyi ilgilendiriyor.

Mercer ve diğer büyük araştırma şirketleri, ‘hizmet’ kategorisinde değerlendirdikleri bu sektördeki “ücret artış” oranını yüzde 47-50 arasında öngörüyor. Perakendenin büyük şirketlerinden birinin İK Direktörü, sektör ve kendi şirketi için şu bilgileri veriyor: “Ücret politikamızı ve artış oranlarını belirlerken birkaç kaynağa bakıyoruz. Ekonomik koşullar, piyasa araştırmaları, ücret piyasası ile çalışan beklentilerimizi dikkate alıyoruz. Bununla birlikte şirket içi dengeleri de gözetip uyguluyoruz.

Bu çerçevede 2024 yılında şirket bütçesinin olanak verdiği en üst düzeyde zam yapacağız. Asgari ücretin tek seferde artırılması kararı bütün sektörü olduğu gibi bizi de etkiledi. Bizi tek 1 seferde ücret artışı yapmaya yönlendirdi. Ancak, yılın ilk yarısında enflasyonun yeterince düşmeme olasılığı bir ara zammını da gündeme getirebilir.”

 

“ÜST YÖNETİMİN ORANI DAHA DÜŞÜK”

DİNÇER GÜLEYİN
Mercer Türkiye CEO

• Şirketlerin zam oranlarında ‘negatif’ ayrışmanın CEO ve C düzey yöneticilerde olduğunu görüyoruz. Üst yönetimde oranlar, genel ortalamanın altında gerçekleşecek. Genel sektör ocak ayı ücret artış oranı yüzde 50 iken, birkaç istisna dışında üst düzeyde artış yüzde 47 olarak öngörülüyor.
• Bankacılık, sigorta ve üretim sektörlerindeki üst düzey yöneticiler, bu kapsam dışında kalıyor. 3 sektörde üst düzey yönetici ücret artışları, ‘medyan’ artış civarında olacak.
• Biz yılbaşında öngörülen rakamlardan söz ediyoruz. Ancak, yılı kapatırken, planlanandan yüksek zam oranları gerçekleşmiş olabilir. Nitekim 2022 ve 2023 yıllarında planlananın üzerinde ücret zamları gerçekleştirildi.

 

YENİ ÜCRET ZAMMI DİNAMİKLERİ

• %122: Geçen yıl araştırmaya katılan şirketlerin ortalama zammı yüzde 122 oldu. Yerli sermayeliler yüzde 108, yabancı sermayeliler ise yüzde 142 oranını yakaladılar.
• %66: 2024 yılında ortalama zam yüzde 64 iken, Mercer’ın araştırmasında ‘mavi yakalılar’ için yüzde 66 oranı dikkat çekiyor.
• %66: Şirketlerin yüzde yüzde 66’sında ‘yan haklar’ yok. Yüzde 20’si ‘yol’, yüzde 5.1’i ise ‘yakıt’ desteği sağlıyor.
• %45.4: Araştırmaya katılan şirketlerin yüzde 45.4’ü ‘yemek çeki’, yüzde 28.8’i ‘yemek çeki ve yemekhane’ hizmeti veriyor.
• 262 TL: Yemek kartı/ücreti günlük ortalama bedeli 250 TL düzeyindeydi. 2024 yılında beklenti 262 TL olacağı yönünde…
• %81: Mercer araştırmasına yanıt veren şirketlerin yüzde 19’unda ‘bonus’ uygulaması yok. Yüzde 81’lik bölümde düzenli şekilde uygulanıyor.

 

STARTUP’LARIN ÜCRET YAKLAŞIMI

DİDEM ALTINBAŞAK TULGUN
(Rafinera) Bu yıl zam oranı üzerindeki çalışma devam ediyor. Şubat/Mart gibi açıklanır. Minimum yüzde 49 olacak gibi duruyor.

EGEM ERASLAN
(Midas) 2024 yılı için yüzde 50-75 arasında ücret artışı gerçekleştirdik. Yıl boyunca kaç defa yapacağımız ise tamamen dolar ile enflasyon oranına bağlı olacak.

BULUT ARUKEL
(Figopara) Ocak ayı zam oranımız yüzde 46-50 arasında gerçekleşti. Tek artış planlıyoruz ama ekonomik duruma göre güncelleme yapabiliriz. Enflasyonun altında kalmamak için ara zam düşünebiliriz.

 

KORN FERRY’NİN ARAŞTIRMASI NE DİYOR?

BANU BESTE BAŞOL
Korn Ferry Türkiye GM

1. Bizim araştırmamıza katılan şirketlerin 2024 için planladıkları kümülatif artış oranı medyanda yüzde 54.7 düzeyinde…
2. Şirketlerin yüzde 47.6’sı yılda 1 kez artış planlıyor. Yüzde 46’sı ise 2024 için 2 artış ile devam edeceklerini paylaşıyor.
3. Sektörlerdeki oranların yüzde 49.5 ile yüzde 73 arasında gerçekleşeceğini saptadık. Oranlar, pozisyonlara göre değişebilir.

 

“Sasa ve Halı Grubu çalışanlarımıza ocak ayında yüzde 50 oranında zam uyguladık. Geçen yıl 2 kez zam yapmıştık. Şu andaki planlamamız ise 1 kez artış olacağı yönünde. Ancak, bunu ekonomideki gelişmeler ortaya koyacak.”
DR. MEHMET ŞEKER
Erdemoğlu Holding YKÜ