Fast Company Türkiye
Click here for the English version
Yazı: Ela Naz Birdal/GenZ Danışma Kurulu Üyesi, Climate Live Türkiye koordinatörü
Edgardo Miranda-Rodriguez, Puerto Rican kültürünü ve tarihini, modern çizgi roman dünyasına taşıyan önemli bir sanatçı. 1970 doğumlu olan Miranda-Rodriguez, Marvel Entertainment’ta yazar olarak kariyerini sürdürürken, aynı zamanda Darryl Makes Comics LLC’nin genel yayın yönetmenliği görevini sürdürüyor. Somos Arte ve Studio Edgardo Creative Services gibi projelerle de sanat dünyasında kendine sağlam bir yer edindi. Ancak onun en bilinen eseri, Puerto Rican kimliğini ve kültürünü güçlü bir şekilde temsil eden, La Borinqueña adlı süper kahraman karakteri. La Borinqueña, yalnızca bir kahraman figürü olmakla kalmayıp, sosyal adalet, eşitlik ve çevresel duyarlılık gibi evrensel temalara da güçlü bir şekilde vurgu yapmakta. Miranda-Rodriguez’in La Borinqueña’yı yaratma süreci, aynı zamanda Puerto Rico’nun karşı karşıya olduğu çevresel zorluklara dikkat çekmeyi amaçlayan bir projeydi. Bu röportajda, La Borinqueña’nın iklim krizi ile olan bağını ve Miranda-Rodriguez’in bu konuda nasıl bir yaratıcı yaklaşım benimsediğini keşfedeceğiz.
İklim krizi, gelecekteki nesiller için büyük bir tehdit oluşturuyor. “La Borinqueña” geleceğe yönelik hangi mesajları veriyor? Gençlerin bu sorunu nasıl ele alabileceklerine dair bir vizyon sunuyor mu?
Hikayelerimizle amacımız, gençlerin, kendi nesliniz de dahil olmak üzere, bugün ve yarın “değişim yaratıcıları” olma gücüne sahip olduklarını görmelerini sağlamaktır. Gençler genellikle geleceğin liderleri olarak görülür, ancak ben gerçekten inanıyorum ki, sizler aynı zamanda bugünün de liderlerisiniz. Tarihsel olarak, gençler toplumda değişim getiren öncüler olmuştur. Eğer Puerto Rico’ya bakarsanız, öğrencilerin her zaman ön saflarda yer aldığını ve bu hareketin dünya çapında görüldüğünü görebilirsiniz. Hikayelerimizde, çevreyle ilgili konulardan, kıyı erozyonundan yaban hayatı korumaya kadar birçok sorunu işliyoruz. La Borinqueña bir süper kahraman serisi olsa da, karakterimizi hikayelerimizde kurtarıcı olarak görmüyoruz. Aslında, La Borinqueña, diğerleriyle birlikte, ya da yerel liderlerle toplum için daha iyi bir gelecek adına çalışan biri olarak resmedilmektedir. Hikayelerimiz sayesinde gençler, kendilerini kahraman olarak görüp, dünyayı değiştirme gücüne sahip olduklarını fark edebilirler.
Puerto Rico’nun doğal kaynakları ve çevresi, karakterinizin kimliğini şekillendiriyor. La Borinqueña, çevresel savunuculuğa nasıl katılıyor ve iklim krizini bu bağlamda nasıl ele alıyor? Hangi yenilikçi ya da sembolik eylemleri gerçekleştiriyor?
Hikayelerimi yazarken yaptığım araştırmalarda, makaleler ve kitaplar okuyarak, podcast’ler dinleyerek, bilim insanları ve aktivistlerle röportajlar yaparak, Puerto Rico’nun adalarının çevresel sorunları küresel çapta tartışılabilecek bir örnek teşkil edebileceğini fark ettim. 2019 yılında Germanwatch adlı bilim insanları grubunun küresel iklim risk raporunda “Aşırı hava olaylarından kimler en çok zarar görüyor?” sorusunu sordular. 1999-2018 yılları arasında yaptıkları araştırmalar sonucu Puerto Rico’nun, en çok etkilenecek bölge olduğunu belirttiler. Bu, 2017’deki Maria Kasırgası ve 2019-2020’deki depremlerle kanıtlandı. Hava olaylarının yanı sıra, Puerto Rico’nun elektrik şebekesi de 1941’den bu yana yenilenmediği için güç krizi yaşamakta. Bu nedenle, La Borinqueña’nın Rosario Dawson ile birlikte yer aldığı son yayınımızda, yenilenebilir enerji ihtiyacını ele aldık. Bu kitap, Puerto Rico’da çevre konusunda çalışmalar yürüten NRDC’nin desteğiyle yayımlandı. Hikayelerimde bazen öngörüde bulunma yeteneği bulunuyor. İlk kitabımız 2016 Aralık’ta yayımlandığında, kahramanımız, adaları elektriksiz bırakan bir kasırgayla savaşıyordu; 9 ay sonra gerçek hayatta Maria Kasırgası’nın Puerto Rico’yu harabe haline getirdiğini gördük. 2022’nin 6 Nisan’ında, yine aynı gün Puerto Rico’yu bir kasırga vurdu, o gün Rosario Dawson’ın yer aldığı dördüncü kitabımızı yayımladık. Gerçeklik ile hikayelerimizdeki bağlantı, bizim çalışmalarımızı savunuculuk ve hayır işleri konusunda güçlendiriyor. Bugüne kadar Puerto Rico’daki sivil toplum kuruluşlarına 200.000 dolardan fazla bağışta bulunduk.
La Borinqueña, topluluğunu sadece küresel tehditlerle yüzleşmeye değil, aynı zamanda doğayla daha uyumlu bir yaşam sürmeye nasıl teşvik ediyor? Komik kitap, bu yaşam tarzının sosyal ve kültürel yönlerini nasıl ele alıyor? La Borinqueña’yı yaratma sürecini anlatabilir misiniz? Karakterinizi hayata geçirme motivasyonunuz neydi?
La Borinqueña’nın gelişiminde, araştırmalarım beni, kahramanımın kökenlerini, Karayip Adaları’ndaki Taíno halkının kozmolojisiyle ilişkilendirme değerini görmemi sağladı. Taíno halkı, deniz ve yerin ruhlarını, Yúcahu’yu ve fırtınaların ruhu olan Juracán’ı (Hurricane kelimesinin kökeni) inanırlardı. Bu figürler, doğayla bağlantılı güçlerin kaynağını oluşturdu ve bunları kullanarak kahramanımın gücünü yarattım. Bu nedenle La Borinqueña doğayla bağlantılı bir karakterdir ve hikayeleri, Puerto Rico’yu ve dünyayı etkileyen güncel çevre sorunlarını işlemektedir. Ayrıca, Afro-Latina kimliği sayesinde, Bomba müziği, Puerto Rico’ya köle olarak getirilmiş Afrikalıların mirasını da içinde barındırır. Hikayelerimde, La Borinqueña’nın gücünü, Taíno halkının baş tanrıçası Atabex’in yaşayan ruhu olarak yansıttım.
La Borinqueña, günümüzdeki sosyal adalet ve kültürel temsili nasıl ele alıyor? Süper kahramanların rolünü nasıl görüyorsunuz?
1938’de Jerry Siegel ve Joe Shuster, Superman’ı Action Comics #1’de tanıttıklarında, hikayeleri şiddet, hükümet yolsuzluğu gibi toplumsal sorunlar üzerineydi. O dönemde yaygın olan antisemitizme de bir tepkiydiler çünkü her ikisi de Yahudi kökenli Amerikalılardı. Ben de La Borinqueña’yı yaratırken, bu tarihsel bağlamdan ilham alarak sosyal sorunları hikayelerime dahil etmeyi amaçladım. Superman ile bağlantımız, La Borinqueña’yı DC Comics süper kahramanlarıyla bir araya getirdiğimiz Ricanstruction: Reminiscing & Rebuilding Puerto Rico adlı grafik romanımızda tam anlamıyla bir çemberi tamamladı.
Puerto Rico’daki ekonomik ve siyasi krizlerin, eserlerinizdeki temalar üzerindeki etkisini nasıl tanımlarsınız?
Süper kahramanlar bazen aşırı kötücül, büyük şirketlerin kötülük planları veya gizli hükümet deneyleri gibi klişelerle tasvir edilir. Ancak Puerto Rico’daki gerçeklik, 3 milyonun üzerindeki ABD vatandaşının günlük yaşamındaki bu klişeleri gerçeğe dönüştürür. Bu yüzden bu klişeleri hikayelerime dahil ediyor ve okuyucuları gerçek tarihsel ve güncel olaylarla bağlantı kurmalarını sağlıyorum.
“La Borinqueña” adı özel bir anlam taşıyor mu? Borikén’in tarihi ve kültürel önemi, karakterinizi nasıl şekillendiriyor?
Taíno halkı, Karayip Adaları’na Borikén adını vermiştir ve bu isim “Noble Yaratıcı’nın Toprağı” olarak çevrilebilir. Puerto Rikolular, Boricua olarak kendilerini tanımlarlar. “La Borinqueña” adı, aynı zamanda 1868’de Puerto Rico’nun ilk milli marşını yazan şair Lola Rodríguez de Tío’nun marşının adıdır. Bu ismi karakterime verdim çünkü onu, milli ve yurtsever bir kahraman olarak tanıtmak istedim. Bu adın tarihsel ağırlığını ve kültürel bağlamını bilerek, hikayelerimi buna göre şekillendiriyorum.
Günümüz Puerto Rico’su, tarihsel mirasıyla ne kadar bağ kuruyor?
Puerto Rico, 1898’de ABD tarafından alınmış ve 1917’de ABD vatandaşı olmuştur. Okullarda ABD tarihi öğretiliyor, resmi binalarda Puerto Rico bayrağı ve ABD bayrağı yan yana asılıdır. Ancak Puerto Rico bayrağının üç farklı mavi tonu vardır ve bu tonlardan sadece biri, 1895’te Mimi Besosa tarafından kullanılan ilk mavi renktir. Çocuklar, yalnızca 1952’den sonraki bayrak tarihini öğrenirler. La Borinqueña aracılığıyla bu tarihsel boşluğu doldurmayı amaçlıyorum.
La Borinqueña karakterinin Puerto Rico’daki gençler üzerindeki etkisini nasıl görüyorsunuz?
La Borinqueña, Puerto Rico’yu ana akım pop kültürüne tanıtan ilk süper kahraman serisidir. Çoğu süper kahraman hikayesi, beyaz erkek kahramanlar etrafında dönerken, La Borinqueña’nın bir kadın ve Afro-Puerto Rican kökenli olması onu farklılaştırmaktadır. Hikayelerimiz, Puerto Rican kültürünü dünyaya tanıtıyor ve bunun çocuklar üzerinde ilham verici bir etkisi olduğuna inanıyorum.
Gelecekte La Borinqueña ve Puerto Rico’nun hikayesini nasıl evrimleştirmeyi planlıyorsunuz? Yeni projeleriniz veya gelişmeleriniz var mı?
Hikayelerimiz kanon olmuştur ve La Borinqueña evrenini, işbirlikçi projelerimiz ve yeni karakterlerin spin-off kitaplarıyla genişletiyoruz. Ayrıca iki yeni süper kahraman kitabı yayımladık: Oro el Coquí Dorado ve Lúz La Luminosa. Yeni bir proje olarak, Puerto Rico Çukuru’ndan gelecek tehditlere karşı savaşacak dev bir robot olan V•G1GANTE’yi geliştiriyoruz.
Oro El Coquí Dorado’nun yaratılma süreci hakkında bize bilgi verebilir misiniz? Bu proje nasıl başladı?
La Borinqueña için zaten bir senaryom vardı, bu bizim DC Comics ile yaptığımız takım çalışması grafikli romanımızı içeren kitabımız olacaktı. Pandemi sırasında bu senaryoyu yeniden gözden geçirdim ve 2020’deki dünyamızda, orijinal sonun çok karanlık olduğunu hissettim. İki oğlumla konuştum ve onlardan bu yeni kitabın sonunda tanıtmak istediğim yeni süper kahramanları yaratma da bana yardımcı olmalarını istedim. Küçük oğlumuz evimizdeki bir vejigante maskesine baktı. Bu maske, bir bağışçımızdan aldığımız ve hindistan cevizi kabuğundan yapılmış, üç dikenli sarı folklorik bir maskeydi. Oğlum, maskesinin üzerinde, Taino halkının sembolü olan coquí, yerli ağaç kurbağası, figürünü taşıyan bir karakter çizdi. Bu illüstrasyonu geliştirdim, ona Oro El Coquí Dorado adını verdim ve birlikte onun güçlerini oluşturduk. Oro, ağaç kurbağası boyutuna kadar küçülebiliyordu, inanılmaz derecede gelişmiş akrobatik yeteneklere sahipti ve Puerto Rico’nun cocobalé adlı dövüş sanatında bir usta idi.
Oro El Coquí Dorado’nun geleceği için planlarınız var mı? Yeni hikayeler veya projeler üzerinde çalışıyor musunuz?
Oro El Coquí Dorado, yeni aksiyon figürlerimizden biri. Çizgi romanlarındaki hikayelere benzer şekilde, kaskındaki dikenler çıkartılabiliyor ve bu dikenler silah olarak kullanılabilir ya da bir asa oluşturmak için birleşebilir. Oro, La Borinqueña ve diğer süper kahramanlarımız tüm hikayelerimizde yer alıyor. Tüm kitaplarımızı ve karakterlerimizi birbirine bağlayan daha büyük bir ana hikaye geliştiriyoruz ve tüm karakterlerin bu hikayede bir rolü olacak.
Oro El Coquí Dorado’nun toplumsal bir simge haline gelmesini bekliyor musunuz? Karakterin özellikle genç okuyucular arasında nasıl yankı uyandıracağını düşünüyorsunuz?
Genç erkekler, Oro El Coquí Dorado’ya kostümü, renkleri ve süper güçleri nedeniyle ilgi duyuyorlar.
Oro El Coquí Dorado’nun karakteri, geleneksel süper kahraman prototiplerinden nasıl farklılaşıyor? Onu diğer kahramanlardan ayıran özellikler nedir?
Oro El Coquí Dorado, kökenleri doğrudan Puerto Rico mirası ve kültürüyle bağlantılı olan tek süper kahramandır. Cocobalé dövüş stilinden, isminin arşipelagonun yerli ağaç kurbağası olan coquí’den ilham almasına kadar her şey Puerto Rican kültürüne dayanmaktadır. “Arşipelago”, bir deniz veya okyanus içinde bir grup adanın oluşturduğu coğrafi yapıdır. Yani, birbiriyle yakın olan birçok ada, bir arşipelagonu oluşturur. Arşipelago terimi, “ada grubu” veya “ada zinciri” anlamında kullanılır. Örneğin, Filipinler, Yunan Adaları veya Hint Okyanusu’ndaki Maldivler birer arşipelagodur.
Kostümünün renkleri, Loíza bayrağının renklerinden alınmıştır. Puerto Rico’da 78 farklı belediye bulunmaktadır ve Loíza, kölelikten kurtulmuş Afrikalı Puerto Rikolular tarafından kurulan tek belediyedir. Maskesi de Loíza’nın vejigante maskelerinden doğrudan ilham alınarak yapılmıştır. Vejigante maskeleri, genellikle deriden, hindistan cevizi kabuklarından veya ağaçtan yapılır ve genellikle göz alıcı renkler (kırmızı, sarı, yeşil gibi) ve dikenli şekillerle süslenir. Bu maskelerin tasarımı, Puerto Rico’nun kölelik geçmişi, Afrika kültürlerinin etkisi, yerli Taino inançları ve Hristiyanlık ile harmanlanmış olan karmaşık kültürel bir mirası yansıtır. Vejigante figürü, aynı zamanda toplumsal eleştiriler ve tarihsel hikayeler taşıyan sembolik bir figürdür.
Bu projeyi geliştirirken, geleneksel süper kahraman hikayelerinden hangi açılardan yenilik yapmayı amaçladınız?
Oro El Coquí Dorado’nun hikayesi, birçok Puerto Rikolunun yerinden edilmesini konu alıyor. Adaların kıyı bölgelerinde, ABD’den gelen birçok yatırımcı, Vergi Yasası 60’ı kullanarak vergi muafiyetli mülkler satın alıyor ve birçok ev sahibini yerinden ediyor. Bu durum, mülk hakları mücadelesinin daha büyük bir parçasıdır. Bu çizgi romanı yazarken, Loíza’dan olan Adolfina Villanueva Osorio’nun ölüm hikayesinden ilham aldım.
Adolfina Villanueva Osorio’nun ölümü, Puerto Rico’daki toprak mülkiyeti ve yerinden edilme mücadelesinin sembolik bir örneğidir. Vergi Yasası 60 (Act 60), ABD’li yatırımcıların Puerto Rico’da vergi muafiyetinden yararlanarak kıyı bölgelerinde büyük mülkler satın almasına olanak tanır. Bu durum, yerel halkın evlerinden edilmesi ve topraklarının ellerinden alınması gibi sorunlara yol açmaktadır. Loíza gibi Afro-Puerto Riko topluluklarının tarihsel olarak topraklarını korumaya çalıştığı bölgelerde, bu ekonomik ve sosyal sorunlar, 19. yüzyıldan günümüze kadar devam eden bir mücadeleye dönüşmüştür.
“Hikayelerimiz sayesinde gençler, kendilerini kahraman olarak görüp, dünyayı değiştirme gücüne sahip olduklarını fark edebilirler.”
