Fast Company Türkiye
YAZI: KRISTIN TOUSSAINT
Ağustos ayında ABD’de polisin bir kişiyi daha (bu kez Wisconsin eyaleti, Kenosha’da Jacob Blake’i) vurması nedeniyle yaşanan NBA grevinden bir gün sonra, Uber’in çeşitlilik ve kapsayıcılıktan sorumlu başkanı Bo Young Lee, şirketin yeni reklam kampanyasını attığı tweet ile duyurdu. “Irkçılığa tahammül ediyorsanız, Uber’i silin” diye yazıyordu ve Lee, şunları eklemişti: “Şimdi, bütün birey ve kuruluşların doğru olan için ayağa kalkma zamanı.”
Birçok siyahın polis tarafından öldürüldüğü yaz mevsiminde, ABD iş dünyası sistemik ırkçılık ve eşitsizliğin artışı konusunda ne yapılması gerektiğini zaten mercek altına almıştı. Uber, çok radikal bir değişim gerektirmediği sürece, doğru olan için harekete geçmeyi savunan birçok şirketten biriydi.
Birkaç hafta önce Uber, kullanıcılar ve sürücülere ırkçılık karşıtı eğitim vermeyi taahhüt etmiş, ayrımcılığa toleransı olmadığını açıklamış ve adalet reformu için 1 milyon dolar ayırmıştı. Buna rağmen şirket, sözleşmeli sürücülerin tam zamanlı çalışan olarak ele alınmasını şart koşan AB5 California yasasının uygulanmaması için 30 milyon dolardan fazla fon tahsis etti.
Başka bir deyişle, Uber eşitliği teşvik etmek için yapabileceği en büyük şeye karşı çıkıyordu: Tahminlere göre üçte ikisi beyaz ırktan olmayan sürücüleri için sağlık hizmeti ve diğer yan haklar… (Yorum istendiğinde Uber, çalışanları esneklik talep ettiği için AB5 ile savaştığına dair önceki açıklamalarını sundu.)
Uber’in yaptıkları, işletmelerin sistemik ırkçılık gibi toplumsal sorunlara karşı ölçülü açıklamalar, stratejik bağışlar gibi sembolik adımlarla yanıt geliştirdiği “uyanış kapitalizmi” olarak bilinen yaklaşımı yansıtıyor. Bazı insanlar için bu yeterli. Ya da yöneticiler öyle umuyor.
Ancak başkaları için toplumsal alanda üst üste gelen krizler, şirketlerin daha hesap verebilir ve ideal olarak daha yenilikçi olması için fırsat yarattı.
American Affairs dergisinin kurucusu Julius Kerin, “Paydaşların önde olduğunu artık temelde tartışan kimse yok” diyor; “[Şirket liderleri] bundan sonra ne olacağını bilmedikleri ve korktukları için mevcut modeli terk etmek istemiyorlar.” Bir hareket ise öyle olması gerekmediğini savunuyor.
Geleceği öngörmek için, şirket liderlerinin yalnızca 2020 yılındaki karmaşayla en iyi başa çıkan şirketlere bakmaları yeterli. Onlar, bu yıldan çok önce “uyanışı” yaşamışlardı. Mağazalar karantina nedeniyle kapatılırken Patagonia’nın çalışanlara ödeme yapmayı sürdürme kararı, çalışanları birinci sıraya koyma konusundaki ilk kararı değildi: Şirket 30 yılı aşkın süredir çocuk bakımı olanağı sunuyor.
George Floyd’un polis tarafından öldürülmesinin ardından Ben & Jerry’nin beyaz egemenliğini ortadan kaldırmak için yaptığı çağrı da gösteriş amaçlı değildi: Dondurma markası, köleliğin ve ayrımcılığın etkilerinin araştırılması ve bu çerçevede tazminat ödenmesini öneren bir kongre tasarısını desteklemişti. Her iki şirket de çalışanlarına, faaliyet gösterdikleri yerlerdeki topluluklara ve çevreye önem veren ender kurumlar olarak ün kazanmış durumda.
Patagonia ve Ben & Jerry’s ayrıca sertifikalı birer B şirketi. Bu; kurumsal şeffaflık, çalışanlara sağlanan faydalar ve enerji verimliliği gibi alanlarda (kâr amacı gütmeyen B Lab tarafından belirlenen) belirli standartları karşıladıkları ve mali hissedarlardan çok daha geniş bir paydaş yelpazesini merkeze aldıkları anlamına geliyor.
B Lab 2007’den bu yana 3 bin 500’den fazla şirketi kendisine çekmiş olsa da, kurucu ortak ve CEO Andrew Kassoy, bu şekilde iş yapmanın bir ön koşul olması gerektiğini uzun zamandır biliyor. “Tüm paydaşlar için değer yaratan, onurlu iş fırsatları sunan ve sistemin marjinalleştirdiği veya savunmasız bıraktığı insanları destekleyen bir ekonomik sisteme sahip olmak istiyorsak, o zaman [tüm] şirketlerin B şirketleri gibi olması gerekiyor ”diyor.
Bu nedenle B Lab, son on yılı şirket kurmak için yasal bir yolu savunarak geçirdi. Fayda sağlayan şirket statüsü, yıllık bir “kamu yararı” raporu hazırlanmasını gerektiriyor. Bu “daha geniş amaç” yararına, geleneksel şirket hukukuna göre kâra öncelik vermeyen kararlardan sorumlu tutabilecek hissedarlara karşı şirketi koruyor. (B Lab aynı zamanda sertifikalı B şirketlerini denetliyor.) Maryland 2010 yılında B şirketlerini tanıyan ilk eyalet olduktan sonra, 35’ten fazla eyalet, Washington, D.C. ve Porto Riko, şirketlerin daha geniş kitleye dönük hizmet vermesine yasal olarak izin veriyor.
Ancak bu çabanın sınırları var. Bunun için B şirketi olarak şirketleşmeyi seçmek gerekiyor. Daha adil bir ekonomi oluşturmaya odaklanan, kâr amacı gütmeyen bir araştırma enstitüsü olan Democracy Collaborative’in başkan yardımcısı Marjorie Kelly, “Son 30 yıldır sosyal açıdan sorumlu şirket ve yatırımların arka planında özel sektördeki gönüllü girişimler var. Artık bunun bir politika haline getirilmesi gereken bir dönüm noktasındayız” diyor.
Kassoy, Eylül ayında birkaç meslektaşıyla birlikte paydaş kapitalizmi mücadelesini federal düzeye taşıyan bir rapor yayımladığında, hareketin bir sonraki aşamasına ilişkin bir işaret fişeği yaktı. Zamanlama stratejikti: Bu, 1970 yılında ekonomist Milton Friedman tarafından yazılan ve “Şirketlerin Sosyal Sorumluluğu, Kârlarını Artırmaktır” başlıklı New York Times makalesinin 50. yıldönümünden hemen sonra oldu. B Lab, şirketleri ve yatırımcıları eylemlerinin sosyal etkisinden sorumlu hale getirmeye çalışırken Kassoy, “‘Önümüzdeki 50 yıl tamamen farklı görünmeli’ demek için iyi bir an” diyor.
Kassoy, halihazırda siyasi yelpazenin farklı yerlerinden şaşırtıcı sayıda müttefike sahip. (Massachusetts’ten Demokrat Partili) Senatör Elizabeth Warren 2018’de “Sorumlu Kapitalizm Yasası”nı ortaya attı. Bu, 1 milyar dolardan fazla gelire sahip şirketlerde yöneticileri karar alırken tüm paydaşları dikkate almaya zorlayan bir federal uygulama. (Florida’dan Cumhuriyetçi) Senatör Marco Rubio ise 2019 yılında hazırladığı raporda, kısa vadeli kâr maksimizasyonu yerine uzun vadeli şirket yatırımlarına öncelik vermeyi savundu.
Pandemi, iki partinin uzlaştığı, yeni bir iş modeli için çağrıları yalnızca keskinleştirdi. Liberal düşünce kuruluşu Roosevelt Institute, COVID-19 sonrası toparlanmaya odaklanan politika önerileri taslağında, Warren’ın önerdiğine benzer bir federal uygulama ile “şirketlerin eylemlerinin kamusal etkilerini hesaba katmaları için yasal bir yükümlülük yaratılmasını” öneriyor.
Çalışanların yönetim kurulu üyelerinin önemli bir bölümünü seçmesi için bir yasal düzenleme de burada yer alan bir başka öneri. Bu esnada, hem (New York Temsilcisi, Demokrat) Alexandria Ocasio-Cortez hem (Wisconsin’den Cumhuriyetçi) Senatör Ron Johnson, COVID-19 yardım fonlarının çalışanlara hisse verilmesini teşvik edecek şekilde düzenlenmesi yönünde öneriler sundu.
Bu girişimler sadece çalışanlara değil şirketlere de fayda sağlayacaktır. Öncelikler listesinde hissedarların en üst sıraya konması, toplu işten çıkarmalara, vergiden kaçmaya ve hisse geri alım programlarına ilham verdi; bunların tümü, üst düzey yöneticileri ve hissedarları, şirketin kendisi için dikkate değer bir fayda sağlamadan zenginleştirdi.
İnovasyon ve rekabet üzerine çalışmaları bulunan ekonomist William Lazonick, “[Hisse geri alımlarına] harcanan para; daha iyi performans gösteren, daha deneyimli ve geleceğin ürünlerini yaratan insanlara vermek üzere kullanılabilir” diyor.
Örneğin Apple, Haziran ayında şirket içinde ırksal adaleti teşvik etmek için 100 milyon dolarlık bir program duyurdu, ancak son mali yılda hisse geri alımları için 67 milyar dolar harcadı. Kerin, “ABD’nin azalan rekabet gücünü düzeltecek yeni bir model için sağ kanatta ilgi artıyor” diyor.
Lazonick, “normal iş uygulamaları” yeniden düzenlenmediği takdirde, “Toplumun yüzleştiği -iklim değişikliği, pandemi veya ırk eşitsizliği ile mücadele gibi- sorunlar varsa, şirketler inovasyon sağlayamaz ve bu sorunları çözemez” diyor.
Friedman’ın 1970 tarihli makalesi, kısmen General Motors’un daha güvenli, daha az yakıt harcayan otomobiller geliştirilmesini savunan üyelerin yönetim kuruluna eklemesine yönelik öneriye bir yanıttı. Friedman bu planı sosyalizm olarak tarif etti, ancak Lazonick bunun GM’i tüketicilerin bu talebini karşılayan ithal ürünlerle rekabet etme durumunda bıraktığını söylüyor ve “kaybettiler” diyor.
Yaşanan pandemi, ABD’deki protestolar ve seçimden sonraki dünyayı düşündüğümüzde, şirketlerin daha iyiye gideceğini umamayız. Roosevelt Institute’taki kurumsal güç programının direktörü Bharat Ramamurti, “Kurumsal davranışı değiştirmenin yolu, yasayı değiştirmek ve ardından bu yasayı katı bir şekilde uygulamak” diyor.
“UYANIŞ KAPİTALİZMİ” YILI
Bazı şirketlerin adalet için verdiği destek, amacına uygun; bazılarınınki ise şov amaçlıydı.
EN ANLAMLI
NBA oyuncuları
Sezonun açılış maçından önce Layshia Clarendon ve Breanna Stewart, Breonna Taylor’ın öldürülmesini protesto etmek için sahayı terk etti. Daha sonra Kenosha’nın vurulması nedeniyle oyuncular grev yaptı.
Delta Air Lines
Havayolu şirketi, yolcuların maske takması için sıkı bir yaptırım politikası uyguluyor. Buna uymadıkları için 100’den fazla kişiyi uçuşa kabul etmedi.
Sony Interactive
Bazı oyuncular, LGBTQ karakterinin eklenmesi nedeniyle The Last of Us video oyununu siliyor, ancak Sony eleştiriyi görmezden geliyor ve oyun satış rekorları kırıyor.
Walmart
Irksal eşitliği desteklemek için 100 milyon dolar ayırdı; azınlık ırktan tedarikçilerin Walmart’a erişimini iyileştiriyor, şiddete başvurmayan eski mahkumlardan ve siyahların ağırlıkta olduğu üniversitelerden mezun olanlar arasından daha fazla işe alım yapıyor..
Merck
Siyahi CEO Kenneth Frazier, George Floyd’un öldürülmesi karşısında öfkesini ifade ederek, onun yerinde kendisinin de olabileceğini söyledi. Herhangi bir yeni program açıklamadı.
Nike
Şirket, siyahları desteklemek için güçlü bir mesaj veriyor, ancak Çin’de kendi markası için Uygur işçilerinin zorla çalıştırıldığına dair raporları reddetmek zorunda.
EN AZ ANLAMLI
Pizza Hut
Şirket, ilk adalet yöneticisi Chequan Lewis’i atadı. Lewis, yüksek unvanına rağmen, CEO’ya değil, İK başkanına rapor veriyor.
Pinterest
Sosyal ağ, eski COO’su tarafından kültürün sert bir şekilde eleştirildiği toksik-işyeri tartışmasının ardından ilk siyah -ve kadın- yönetim kurulu üyesini atadı.
Lego
Oyuncak üreticisi, Floyd cinayetinden sonra polis ve ateş etme temalı setlerinin dijital pazarlamasını durdurdu, ancak Başkan Trump ve diğerlerinin iddia ettiği gibi satışlarını durdurmadı.
Unilever
Şirket, beyazlığı mükemmel bir şey gibi destekleyen ten rengi açma ürünlerinin ambalajını yeniden tasarlamayı vaat etti ancak bunları satıştan çekmedi.
Uber
Uber Eats, yaptığı promosyonla, siyahların kurduğu restoranlardan sipariş veren müşterilerin teslimat ücreti ödememesini sağladı. İşletmelere uyguladığı ücretleri ise değiştirmedi.
Boeing
Uçak üreticisinin iletişim şefi, 1987’de yazdığı ve kadınların silahlı kuvvetlerde yer almaması gerektiğini savunan bir makale ortaya çıktığında aniden istifa etti.
İLGİLİ İÇERİKLER:
