Fast Company Türkiye
Fotoğraf: Pixabay
Yapay zeka (YZ) yıllar içinde büyük bir evrim geçirdi, içinde bulunduğumuz yıllarda da geometrik gelişmelere şahit oluyoruz. YZ artık karmaşık problemleri çözebiliyor, insan dilini anlayabiliyor ve veriye dayalı tahminler yapabiliyor. Ancak hâlâ büyük bir soru var: Yapay zeka gerçekten muhakeme yapabiliyor mu? Bir başka deyişle, insan gibi sezgisel, etik ve mantıksal çıkarımlarla karar alabilir mi? Eğer henüz bu noktaya ulaşmadıysa, ne zaman ulaşacak? Bu sorunun cevabı gerçekten hepimizin kafasını kurcalıyor.
İNSAN BEYNİ NASIL MUHAKEME DİLİYOR?
William Shakespeare muhakemeyi şöyle tanımlıyor: “Eğer hayat terazimizin zevk kefesiyle denkleşecek bir akıl ve muhakeme kefesi olmasaydı, kanımızdaki azgınlık, tabiatımızdaki kötülük bize en olmayacak işleri yaptırırdı.”
Muhakeme, yalnızca bilgi işleme değil, anlamlandırma, bağlamı değerlendirme ve belirsizlik içinde akıl yürütme yeteneğidir. İnsanlar, deneyimlerinden öğrenerek ve sezgileriyle yön bularak muhakeme yaparlar. Bir karar verirken yalnızca veriye dayanmaz, duygularını, etik değerlerini ve geleceğe dair öngörülerini de hesaba katarlar.
YZ’nin ise şu anki versiyonları, güçlü veri işleme yeteneklerine sahip olsa da, kendi başına bağımsız muhakeme yapma kapasitesinde değildir. Bunun temel nedenleri arasında sezgisel karar alma eksikliği, bağlamı kavrama zorlukları ve etik değerleri içselleştirememe gibi faktörler yer alıyor. Araştırmalar (arxiv’e göre) mevcut YZ modellerinin muhakeme yeteneklerinde farklılıklar olduğunu ve genel olarak insan seviyesinde muhakeme yapabilme kapasitesine henüz ulaşamadıklarını gösteriyor.
BUGÜNÜN YAPAY ZEKASININ MUHAKEME YETİSİ
Şu anda en gelişmiş yapay zeka modelleri, belirli durumlarda mantıksal akıl yürütme yapabiliyor. Büyük dil modelleri (LLM’ler) metin tabanlı çıkarımlar yaparken, derin öğrenme sistemleri karmaşık analizlerde başarılı sonuçlar verebiliyor. Ancak muhakeme, öğrenilmiş bir yanıt üretmekten çok daha fazlasını gerektiriyor. Şöyle ki:
- Belirsizlikle başa çıkma: İnsanlar bazen eksik veya çelişkili bilgilerle bile karar verebilirken, YZ genellikle kesin veri olmadan zorlanıyor.
- Bağlamsal anlayış: Bir cümlenin anlamı, sadece kelimelere değil, konuşulan ortama, kültüre ve sosyal normlara da bağlı olarak değişiyor.
- Sezgi ve öngörü: İnsanlar, deneyimlerinden ve hislerinden yararlanarak olayların sonuçlarını tahmin edebiliyor, ancak YZ bunu henüz insan seviyesinde yapamıyor.
İNSAN BEYNİNİ TAKLİT EDEN SİNİR AĞLARI
Bu sorunun cevabı, gelişmiş algoritmalar ve bilişsel bilimle desteklenen yeni modeller geliştirilip geliştirilemeyeceğine bağlı. OpenAI, Google DeepMind ve DeepSeek gibi şirketler, insan beyninin çalışma şeklini taklit eden sinir ağları üzerine araştırmalar yapıyor.
Örneğin, OpenAI’nin “Strawberry” projesi, yapay zeka modellerinin daha karmaşık görevler için plan yapma ve interneti otomatik olarak tarama yeteneklerini geliştirmeyi amaçlıyor. Ayrıca, Hume AI gibi şirketler, yapay zekanın duygusal bağlamı anlamasını sağlayarak, insan gibi kararlar verebilmesi için çalışıyor. Hume AI’nın geliştirdiği “Empatik Ses Arayüzü (EVI)”, kullanıcının sesindeki ince duygusal ifadeleri anlama ve iletebilme yeteneğine sahip.
Muhakeme sürecinde duygular önemli bir rol oynuyor; bu nedenle, yapay zekanın insan gibi kararlar verebilmesi için duygusal bağlamı anlamayı öğrenmesi gerekebilir.
İNSAN İRRASYONELKEN YAPAY ZEKA NE YAPACAK?
Günümüzde birçok kişi, yapay zekanın hâlâ insan muhakemesine ulaşmaktan uzak olduğunu düşünüyor. Ancak, insanlar da her zaman rasyonel kararlar almakta başarılı değil. Britanyalı psikolog ve yazar Stuart Sutherland, “İrrasyonel” adlı kitabında insanların sıklıkla irrasyonel kararlar aldığını ve bunun nedenlerini anlatır.
İnsanlar; yanlış gözlem, uyum gösterme ihtiyacı, yersiz tutarlılık, kanıtları göz ardı etmek, hatalı neden-sonuç ilişkileri kurmak, aşırı özgüven nedeniyle irrasyonel kararlar alırlar.
Eğer insan muhakemesi bile çoğu zaman duygusal, önyargılı veya irrasyonelse, yapay zekanın gerçekten muhakeme yapamadığını iddia etmek ne kadar doğru olur? Şu an için yapay zekanın veriye dayalı çıkarımlar yapabildiğini, ancak insan sezgisi ve etik karar alma mekanizmalarına tam olarak sahip olmadığını söyleyebiliriz. Ancak, yapay zekanın muhakeme gücü kazanmaması için hiçbir neden yok. Belki de asıl ve biraz da felsefi soru şu: Yapay zekanın muhakeme gücüne ulaşmasını istiyor muyuz?
Sorularınız için: [email protected]
