Fast Company Türkiye
Son haftalarda koronavirüs tüm dünyaya yayılırken kamu sağlık otoritelerinin insanlara verdiği üç tavsiyeyi muhtemelen duymuşsunuzdur: Kalabalıkta bulunmaktan kaçının, ellerinizi düzenli olarak yıkayın ve yüzünüze dokunmayın.
Kritik olan son tavsiyenin hayata geçirilebilmesi için biraz değiştirilmesi gerekebilir.
Nedeni, bunun insan motivasyonunun işleme biçimiyle çelişmesi. Motivasyon sistemi, hedeflere dönük bir enerji oluşturulduğunda harekete geçer. Rutin olmayan ya da çok sayıda değişkenlik ve belirsizlik içeren durumlar, daha fazla bilinçli izleme gerektirir. Ancak, stabil durumlarda rutin olarak hayata geçirilmeye çalışılan hedeflerde alışkanlıklar bilinçsizce devreye girebilir. Bunun nedeni, istenen eylem ile bağlantılı birçok anınızın olmasıdır.
Yüzünüze dokunmak, alışkanlıklara dair mükemmel bir örnektir. Yüzde ve mukoza zarında bulunan çok sayıda duyu reseptörü nedeniyle sık sık yüzünüzde küçük kaşıntılar hissedersiniz. Yüzünüzün belli bir yerine dokunurken kollarınızı ve ellerinizi hareket ettiriş biçiminiz aşağı yukarı her seferinde aynıdır ve bu hareketleri hayatınız boyunca defalarca yapmışsınızdır. Sonuç olarak bir dokunuş ile kaşıntı ya da küçük bir sızıya düşünmeden yanıt vermek kolaydır.
Bu eylemi yapmaktan kaçınabilmek için geçmeniz gereken iki zahmetli süreç vardır. Birincisi, düşünmeden hayatınız boyunca yaptığınız bir hareketin farkında olmanız gerekir. Bu zordur. İkincisi, motivasyon sisteminizin devrede olduğu bir eylemi yapmaktan kaçınabilmek için bu eylemi durduracak ikinci bir devreyi aktive etmelisiniz. Engelleme sisteminin devreye girmesi zordur ve stres ya da dikkat dağınıklığı nedeniyle kesintiye uğrayabilir.
Bu da zihinsel freninizin sonunda başarısız olacağı anlamına gelir.
Ek olarak, bir eylemi uygulamama alışkanlığını öğrenemezsiniz. Elinizi yüzünüze götürme konusunda kendinizi birçok kez durdurmayı başarabilseniz bile, motivasyon sisteminiz ne yazık ki gerçekte hiçbir şey öğrenmemiştir. Dolayısıyla, yüzünüz bir kez daha kaşındığında bunu yapmak için güçlü bir dürtü var olmaya devam edecektir.
Bunun yerine alışkanlık sisteminizi başka bir eylemi başarmak için yeniden programlamanız gerekir.
Bununla ilgili başarılı bir örnek şu: Bazı insanlar yıllar boyunca öksürür ya da aksırırken ellerini kullanarak mikropları bu yüzeye bulaştırarak daha sonra başka insanlara ve nesnelere dokundular. Bazı insanlar ise aksırırken bilekleri ile ağızlarını kapatarak mikropların dokunma yoluyla yayılma ihtimalini azaltmayı başardılar.
Benzer şekilde, elinizle yüzünüze dokunmaya niyetlendiğinizde yeni bir davranış geliştirmeyi öğrenmelisiniz. Örneğin cebinizde bir bez ya da kağıt mendil taşıyarak yüzünüze bununla dokunabilirsiniz. Ya da ihtiyaç duyduğunuzda kullanmak üzere bir kalem ya da başka bir nesne taşıyarak onu sık sık dezenfekte edebilirsiniz.
Temel nokta şöyle: Sadece kendinizi durdurmaya odaklanırsanız, en sonunda düşünmeden yüzünüze dokunursunuz. Yeni bir alışkanlık geliştirmeye başladığınızda bile başlangıçta muhtemelen birkaç hata yapacaksınız. Ancak davranışınızı değiştirmek için eski bir alışkanlığı durdurmak yerine yeni bir alışkanlık edinmeye çalışırsanız, başarılı olma ihtimaliniz daha yüksek olur.
YAZAR HAKKINDA
Prof Dr. Art Markman, Austin’de Texas Üniversitesi’nde Psikoloji ve Pazarlama bölümlerinde ders veriyor.
