Fast Company Türkiye
Fotoğraf: Pixabay
Değişken (volatile), belirsiz (uncertain), karmaşık (complex) ve muğlak (ambigious) ortam koşullarının İngilizce kısaltması olan VUCA, pandemi ile birlikte gündemden düşmese de yönetim biliminin literatürüne gireli neredeyse 40 yıl oluyor.
VUCA kavramının mucitleri ise 1985’te yayınlanan “Leaders: The Strategies for Taking Charge (Liderler: Sorumluluk Alma Stratejileri)” kitabının yazarları Warren Bennis ve Burt Nanus. Dört ABD başkanına ve birçok şirket liderine danışmanlık yapan, çağdaş liderlik çalışmalarının öncüsü Warren Bennis ile konuşmacı, yazar ve danışman Burt Nanus; kitaplarında VUCA’yı bir kavram olarak ortaya atmadan; değişken, belirsiz, karmaşık ve muğlak koşullara maruz kalan liderlere önemli önerilerde bulunuyorlar:
- Hızlı değişim karşısında uyumlu ve çevik davranın, yeni fikirlere, öğrenmeye ve yenilikçiliğe açık olun.
- Belirsizliği yönetebilmek için muhakeme ve sezgilerinizi geliştirin.
- Karmaşıklığı yönetebilmek için bütünsel düşünün, sistem perspektifi geliştirin.
- Belirsizlik karşısında rahat olun, belirsizliği büyüme ve yaratıcılık için fırsat olarak görün.
VUCA bir kavram olarak ilk kez (Bennis ve Nanus’un kitabına atıf yapılarak), 1987’de ABD ordusunun eğitim müfredatında kullanılıyor. İki yıl sonra Berlin Duvarı yıkılıyor, SSCB dağılıyor, soğuk savaş bitiyor ve dünya tam anlamıyla bir VUCA ortamına giriyor. Ardından küreselleşme, teknolojik ilerlemeler, internet, sosyal medya, yapay zeka, ekonomik ve siyasi krizler, siber ve fiziki savaşlar, afetler, göçler, pandemi derken; 40 yıldır bitmeyen, dozu sürekli artan bir VUCA ortamını yaşıyoruz. Her şeyin birbirine bağlandığı, kelebek etkisi ile küçük değişikliklerin büyük ve öngörülemez sonuçlar doğurduğu, üretim süreçlerinin, iş yapış şekillerinin, çalışan taleplerinin, müşteri beklentilerinin, rekabet koşullarının sürekli değiştiği, dönüştüğü bir dünya bu…
“VUCA dünyasında iyi bir lider, beklenmeyeni beklemeli, bunları öngörebilmeli ve bunlara uyum sağlama konusunda uzman olmalıdır” diyor ABD’li liderlik danışmanı Brian Brittain. Bunu söylemekle beraber, sanıyorum Covid-19 hiçbir şirketin senaryo tahminleri arasında yer almıyordu. Ancak, bugün her türlü komplo teorisi global şirketlerin kriz yönetimi planları içinde yer alıyor.
VUCA DÖNEMİNİN LİDERİ
Peki VUCA döneminde şirketler hangi tarza sahip liderlere ihtiyaç duyuyor? Bana göre VUCA ortamını yönetebilecek ve kurumunu ayakta tutabilecek lideri; karizmatik, otokratik, otantik, demokratik gibi genel geçer liderlik tarzlarından biri ile tanımlamak mümkün görünmüyor. Çünkü bu liderin, İsviçre çakısı gibi, aynı anda pek çok özelliğe sahip olması gerekiyor: Değişime uyum, belirsizlikle baş edebilme, karmaşıklığı çözebilme, sistemli ve stratejik düşünme, iletişim becerisi, kapsayıcı ve adil insan yönetimi, öğrenme ve sürekli gelişme, net bir vizyona sahip olma, dürüst ve sorumlu olma, cesaret, dinamizm, esneklik…
Bunların tamamına ya da büyük bölümüne sahip olan liderin tarzını tek bir kelime ile tanımlamamız gerekirse “çevik” diyebiliriz. Çevik bir lider, farklı liderlik özellikleri gösterebiliyor, örneğin kriz zamanlarında otokratik davranarak dönüşümü gerçekleştirebiliyor. Ancak, daima kendi özgünlüğünü koruması, esnek olması, belirsizlik ve karmaşıklık içinde kararlar alırken, cesur ve kararlı davranması gerekiyor. Buna ben bir de “sakin kalma becerisini” ekliyorum. Sakinlik doğuştan gelmeyebilir ama kesinlikle öğrenilebilir. Ben de benzer yollardan geçtim. İlk yöneticilik yıllarımda, üzerimdeki baskı bende paniğe ve strese dönüşebiliyordu. Aslında baskı yönetilebildiğinde performansa pozitif etkisi olan bir olgudur.
Yönetilemezse strese dönüşür ve sizi aşağı doğru çeker. Tecrübe kazandıkça baskıyı yönetmeyi de öğrenirsiniz ve birçok kriz sizde “deja vu” etkisi gösterir. Sakin kalıp rasyonel düşünceyi kullanan çevik liderler krizi fırsata çevirir ve fark yaratır.
İLHAM VEREN LİDER
Çevik liderin en önemli görevlerinden biri yeni kuşakları şirkete çekmek, motive etmek, onlara ilham vermek olacak. 2021 Fortune Y Kuşağı İçin En İyi İş Yerleri araştırmasına göre, Y Kuşağı’nın öncelikleri “adil ücret, kişisel anlam, çeşitlilik ve kapsayıcılık, şeffaf ve etik lider, onların refahını önemseyen işverenler”. Deloitte’nin 2023 Y ve Z Kuşakları Araştırması ise etik konusunun bu kuşak açısından çok önemli olduğunu gösteriyor. Gençler iş yerinde değerleriyle uyuşmayan görevleri reddediyor, işverenlerin düşük karbonlu ekonomiye geçiş için becerilerini geliştirmelerini istiyorlar. Dolayısıyla liderler hem çevik olmak zorunda hem de küresel akımlara çok hızlı adapte olarak yeni kuşakları motive etmek ve onlarla şirket arasında kuvvetli bağ kurmak durumunda. Buna bağlı olarak “aktivist lider/ceo kavramı da yeni dönemin önemli bir olgusu haline geldi (Bu kavramı gelecek yazılarımızdan birinde sizlerle paylaşacağım).
Türkiye’ye baktığımızda, ülkemizin önde gelen şirketlerini yöneten CEO’ların son 30 yılda adeta doğal VUCA liderleri haline geldiğini söyleyebiliriz. Bir yandan şirketlerimizi küresel krizlerden korumaya ve rekabetçi olmaya çalışırken, bir yandan da ülke içindeki siyasal ve ekonomik krizlere karşı, kaslarımızı sürekli geliştiriyoruz. Türkiye’deki üst düzey yöneticileri dünyanın en çevik liderleri haline getiren VUCA dönemi ne zaman biter bilmiyoruz ama kesin olarak şunu söyleyebiliriz: Biz bu ortamda şirketlerimizi büyüttük, ülkemizi büyüttük ve tarih yazmaya devam ediyoruz.
Sorularınız için: [email protected]
